Dienstplicht: moet jij straks het (Europese) leger in?

Nu Trump aan de macht is in de Verenigde Staten lijken Europese landen niet meer op zijn militaire steun te kunnen rekenen. Daarom rijst de vraag: is het tijd voor een Europees leger? En moet jij daar dan in dienen?

Het korte antwoord: op korte termijn lijkt de kans niet zo groot, maar in Den Haag worden wel plannen onderzocht. Maar waarom eigenlijk?

Steeds meer Nederlanders zijn voor een Europees leger, blijkt uit onderzoek van Ipsos. Dat heeft vooral te maken met de verminderde steun van de Verenigde Staten aan de andere NAVO-landen.

Maar dan moet je wel mensen hebben die bereid zijn om in dat leger te dienen. En dat zien de meeste Nederlanders niet zitten. Slechts één op de drie jongeren is bereid om een jaar in het leger te gaan. En dat is begrijpelijk, volgens generaal Han Bouwmeester. 'Oorlog is heel onmenselijk; het is chaos, angst, pijn en verdriet. Dus niemand wil dat', vertelt hij in Bar Laat.

Toch kan Bouwmeester niet ontkennen dat er internationaal veel aan de hand is. 'En als je maar verwacht dat anderen dat voor je op gaan lossen dan vind ik dat niet terecht. We willen wel de lusten en niet de lasten. Vrijheid is niet vanzelfsprekend, daar moet je iets voor doen. We vinden dat we recht op vrijheid hebben, maar tegenover rechten staan ook plichten. Dan moet je ook je verantwoordelijkheden nakomen en daaraan bijdragen.'

Gelukkig zijn er ook jongeren die wel bereid zijn het leger in te gaan. Zoals Kevin, Youri, Senna, Lars en Melle, die de mbo-opleiding Veiligheid en Vakmanschap volgen. 'Ik wil graag marinier worden, zodat ik anderen die het nodig hebben goed kan helpen', vertelt Kevin. De risico's van het vak kennen ze: 'Dat hoort erbij als je kiest voor een baan bij Defensie', aldus Senna. 'Daar staat niemand om te springen', vult Kevin aan. 'Maar dat is wel het risico waar je voor tekent en daarvoor ga je ook op uitzending.' Kevin kan zich goed voorstellen dat het verdedigen van Nederland, of een ander land, hem ooit het leven zou kunnen kosten. 'Als dat moet, dan moet dat. Die mogelijkheid is er, dat hoort bij je werk.'

Bij Defensie lijkt er op dit moment nog geen plan te liggen voor de herinvoering van de actieve dienstplicht, constateert D66-Tweede Kamerlid Jan Paternotte. Wel is er bij verschillende politieke partijen interesse in de herinvoering van deze dienstplicht. Onder meer VVD, CDA, ChristenUnie, BBB, GroenLinks-PvdA, JA21 en NSC hebben ideeën over een vorm van dienstplicht.

Mirjam Bikker, van de ChristenUnie, wil de mogelijkheden voor de herinvoering van de dienstplicht onderzoeken, vertelt ze bij Bar Laat. 'We willen kijken welke vorm daarvoor het meest geschikt is', aldus Bikker. 'Ik vind het in deze tijd belangrijk dat we het er niet op aan laten komen tot we denken: hadden we ons maar beter voorbereid. Ik hoop dat het nooit nodig is dat onze jongens en meisjes actief voor ons land uitgezonden moeten worden.'

Paternotte ziet mogelijkheden in de Zweedse aanpak: 'Dat je tegen jonge mensen zegt: je kan de kans krijgen om een tijd – een half jaar of een jaar – kennis te maken met Defensie. Dat is geen dienstplicht, maar wel een kans om dienst te doen en te kijken of het iets voor je is. Dat lijkt veel mensen op te leveren die zeggen dat te willen proberen. Dan krijg je waarschijnlijk ook de mensen die het meest enthousiast zijn.'

Staatssecretaris van Defensie Gijs Tuinman wil het leger fors uitbreiden. Ná 2030 wil hij het aantal mensen bij Defensie uitbreiden tot 200.000. Dat gaat niet alleen om militairen, maar ook om civiele functies en vooral om reservisten – mensen die gedeeltelijk bij defensie werken en in vredestijd een baan buiten het leger hebben. Tuinman ziet de reservist als een sleutelspeler in zijn plannen. Op dit moment telt Nederland ruim zevenduizend reservisten.

Om zijn doel te bereiken zet Tuinman in op een brede wervingscampagne. Defensie moet aantrekkelijker én toegankelijker worden, onder meer door betere arbeidsvoorwaarden, kortere opleidingen en samenwerking met scholen en universiteiten. Zo moeten jongeren na hun studie makkelijker kunnen instromen. Zijn visie: een moderne, flexibele krijgsmacht die klaar is voor de uitdagingen van de toekomst.

Tachtig jaar lang hebben we kunnen rekenen op de steun van de Verenigde Staten in het verdedigen van ons land, en de rest van Europa, in de NAVO. Nu zien Trump en zijn minister van Defensie Pete Hegseth de toekomst van de NAVO anders voor zich. 'Ik heb ze nog niet horen zeggen dat ze zich willen terugtrekken uit de NAVO, ze hebben gezegd naar een partnerschap toe te willen waarin zij zich meer op de Stille Oceaan richten (...) en Europa verantwoordelijkheid gaat nemen voor de eigen veiligheid', legt Bouwmeester uit. Het is nog niet duidelijk hoe die verantwoordelijkheid eruit gaat zien en of de Verenigde Staten daarin een rol blijven spelen.

De NAVO is een politieke en militaire samenwerking tussen westerse landen. 'Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben 32 landen zich verenigd als bondgenoten, met als belangrijkste principe: een aanval op één, is een aanval op allen. Ze beschermen hun veiligheid door allemaal te investeren in het leger en door gezamenlijke verdedigingsplannen', legt Veerle van De Marker uit.

Op dit moment werken landen binnen Europa (en de VS en Canada) dus ook al samen op het gebied van Defensie, in de NAVO. Hier geldt een investeringsafspraak van 2% van het bruto binnenlands product (bbp) voor. Dat geld moet worden uitgegeven aan Defensie. Maar de afgelopen jaren hielden maar vier landen zich aan die afspraak. De andere landen, waaronder Nederland, hebben al die tijd juist veel bezuinigd op het leger. Ook verloopt de samenwerking niet altijd even goed en worden er veel verschillende (wapen)systemen gebruikt die de samenwerking bemoeilijken. Deze problemen zouden in een gezamenlijk Europees leger opgelost moeten worden.

Niet alleen in Nederland worden de gesprekken over het Europese leger gevoerd. 'De Belgische premier zegt hieraan te willen werken. En ook de Duitse bondskanselier, Friedrich Merz, zei op de eerste dag na de verkiezingen dat er een Europese NAVO moet komen omdat we niet op Trump kunnen rekenen', weet Paternotte. Voor een gezamenlijk leger moet nog een hoop gebeuren, schetst Paternotte: 'We hebben 30 NAVO-landen in Europa, allemaal aparte legers met 178 verschillende wapensystemen, 14 verschillende tanks, 22 verschillende vliegtuigen en heel vaak sluit het niet op elkaar aan. Dat is het probleem dat we hebben: dertig verschillende legertjes die wel kunnen vechten, als het maar onder leiding van Amerika is. Als we niet op Amerika kunnen rekenen dan moeten we daar echt wat aan doen: veel meer samen produceren, inkopen en een duidelijke commando-structuur zodat we kunnen vechten als het echt nodig is.'

In de NAVO geldt: als één land in de NAVO wordt aangevallen, dan worden ze allemaal aangevallen. Maar landen gaan daar wel zelfstandig over. 'Als landen zich ook beschouwen als aangevallen, kunnen ze meedoen. Als je meedoet stel je je troepen ter beschikking. Als Nederland in oorlog komt dan vallen landmacht, marine en luchtmacht onder NAVO-generaals. Zo zou je het ook met een Europees leger moeten doen', betoogt Mart de Kruif in Alledaagse Vragen.