Eenzaamheid onder ouderen blijft toenemen

In Nederland zijn er meer dan 4,1 miljoen 55-plussers. 1 miljoen mensen van deze groep voelt zich eenzaam. Van hen zijn 200.000 extreem eenzaam. Zij hebben slechts een keer in de maand sociaal contact. Dat blijkt uit onderzoek van TNS/NIPO. Van de 2,9 miljoen 65-plussers zijn bijna 900.000 mensen eenzaam, aldus het ouderenfonds.

‘Een negatieve situatie, gekenmerkt door gemis en teleurstelling’, zo wordt eenzaamheid omschreven door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). In Nederland is het een probleem. Met name onder ouderen: van de 85-plussers voelt bijna tweederde (63%) zich eenzaam. 

Onderzoek toont aan dat eenzaamheid de kans op vroeg overlijden vergroot. Daarom wordt eenzaamheid ook als een fysiek verschijnsel gezien, net zoals honger bijvoorbeeld. Er zijn bovendien aanwijzingen dat (langdurige) eenzaamheid is gerelateerd aan depressies en hartaandoeningen, aldus het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Gevoelens van eenzaamheid ontstaan doordat iemand minder contacten heeft dan gewenst, of de kwaliteit van de relaties en contacten gebrekkig is. Eenzaamheid komt iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Vrouwen voelen zich vaker 'emotioneel eenzaam'. Dit gaat over het gemis van een intieme relatie, zoals een hechte band met een partner of vriendin. Mannen voelen zich daarentegen vaker 'sociaal eenzaam'. Dan is er een gemis van betekenisvolle relaties met bijvoorbeeld kennissen, collega’s, buurtgenoten of mensen met dezelfde belangstelling. 

Eenzaamheid is voor 48 procent erfelijk bepaald, blijkt uit onderzoek. De verschillen in eenzaamheidsgevoelens tussen mensen wordt dus niet alleen verklaard door invloeden uit de omgeving, zoals sociale contacten. Persoonlijke eigenschappen zoals een negatief zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen, gevoelens van sociale angst en sterke verlegenheid kunnen mensen ook gevoelig maken voor eenzaamheid, is te lezen op een website van het RIVM. 

Anja Machielse, bijzonder Hoogleraar 'Empowerment van Kwetsbare Ouderen' aan de Universiteit voor Humanistiek heeft veel onderzoek gedaan naar eenzaamheid. "Het hoort bij het leven’, stelt ze. "Ieder mens is wel eens eenzaam en daarmee is het niet meteen een maatschappelijk probleem." Volgens Machielse wordt het problematisch als mensen geen mogelijkheden meer zien om hun situatie te verbeteren. "Na het verbreken van een relatie is eenzaamheid normaal. Maar als dat je leven na twee jaar nog steeds belemmert, moet je om hulp vragen."

Het grote probleem voor ouderen is dat zij minder mogelijkheden hebben om hun contacten weer opnieuw op orde te brengen. "Veel ouderen verliezen mensen in hun omgeving. Voor hen is het erg moeilijk om daar nieuwe mensen voor in de plaats te vinden", aldus Machielse. Dat heeft volgens haar een aantal redenen.

Ten eerste gaat de gezondheid van oude mensen achteruit. "Daardoor kunnen ze bijvoorbeeld niet meer meedoen aan activiteiten waar ze nieuwe contacten op kunnen doen", zegt Machielse. "Daarnaast veranderen veel contacten. Mensen worden afhankelijker en kunnen minder met hun vrienden ondernemen dan vroeger." Een ander probleem dat Machielse noemt, is het gevoel van veel ouderen dat zij niet meer van betekenis zijn. 

Volgens Machielse is een belangrijke rol weggelegd voor de overheid bij het bestrijden van eenzaamheid. Zij moet het probleem op de maatschappelijke agenda zetten. “In onze moderne tijd zijn we het niet meer gewend om naar elkaar om te kijken. Zeker niet naar ouderen die hun netwerk zien wegvallen”, stelt ze. “Daarom is er maatschappelijk draagvlak nodig voor het probleem.”

De overheid moet volgens Machielse bovendien onderzoek coördineren en financieren zodat er passende oplossingen worden gezocht voor een complex probleem. “Er is geen standaardoplossing, want het gaat om individuen.” Maandagavond 19 maart vertelde minister De Jonge (Volksgezondheid) bij Pauw over zijn actieplan om eenzaamheid te bestrijden.