Is de welvaart in Nederland scheefgegroeid?

‘Nederland is een ontzettend gaaf land.’ Dat zijn de welbekende woorden van ons demissionair premier Mark Rutte. Maar hoe gaaf is dat land van mens tot mens?

De gemiddelde Nederlander heeft het goed, sterker nog: steeds beter. ‘De gemiddelden zijn hoog’, aldus Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau in Scheefgroei in de Polder. ‘Maar geen mens is gemiddeld’.
De verschillen tussen groepen zijn groot. ‘Op de arbeidsmarkt zijn er mensen die veel minder kans hebben dan anderen. Als het om gezondheid en levensverwachting gaat zien we dat mensen met wat meer opleiding gemiddeld zeven jaar langer leven en als ze met pensioen gaan ook gezonder met pensioen gaan. Dus de verschillen achter die hoge gemiddelden zijn heel groot’, aldus Putters.

Hoe zijn de inkomsten in Nederland verdeeld?
‘Ons land is gebouwd op het idee dat we het allemaal beter krijgen als de economie groeit’, legt onderzoeker Sander Heijne uit. Maar uit recente onderzoeken blijkt dat dat helemaal niet het geval is. ‘Het maakt nogal uit tot welke inkomensgroep je behoort. In 1980 verdiende de rijkste tien procent ongeveer net zo veel als de armste vijftig procent. En dat ging best wel lang gelijk op, tot het begin van de jaren ’90. Toen veranderde er iets. De rijkste tien procent krijgt sindsdien een steeds groter deel van wat we met zijn allen verdienen en de armste vijftig procent krijgt een steeds kleiner deel.’ Maar hoe ziet dat er in de praktijk uit?

Medewerker vs. directeur

‘Het is beredruk geweest in de winkels’, aldus supermarktmedewerker Carin Steenbergen. ‘Wij hebben een kleine coronabonus gehad, maar qua salaris zouden we graag nog een heel stuk waardering meer willen zien in de vorm van 5% en behoud van de zondag toeslag, om te beginnen. Maar dat is tot nu toe nog niet gebeurd, we zijn nog steeds CAO-loos.’

De baas van Ahold (o.a. van Albert Heijn) kreeg meer dan een kleine coronabonus. ‘Die heeft een extra bonus, als gevolg van het resultaat dat zo goed was, van 1,6 miljoen. Dat is wel even andere koek’, vertelt journalist Jeroen Smit. ‘Om je een idee te geven: ongeveer veertig jaar geleden verdiende een directeur ongeveer zestien keer modaal, in 2007 was dat opgelopen tot vierenveertig keer modaal, maar de baas van Ahold verdient nu honderdnegentien keer wat de gemiddelde medewerker bij Ahold verdient.’

Loon vs. huurprijs

De gevolgen worden onder anderen zichtbaar op de woningmarkt. 42,6 procent van de Nederlanders woont in een huurhuis. ‘Dat gaat vaak om mensen met wat lagere inkomens’, aldus Heijne. ‘Als we de huurprijzen en de cao-lonen naast elkaar leggen valt op dat de huren veel sneller zijn gestegen, de timing is bovendien opvallend. In 2012 heeft de overheid besloten dat volkshuisvesting niet langer een overheidstaak is. Toeval of niet: vanaf dat moment zijn de huren veel sneller gaan stijgen.’

Starter vs. Woningbezitter

Hetzelfde geldt voor koopwoningen. Ook de huizenprijzen stijgen veel sneller dan de hoogte van modale inkomens. Maar: dat is niet voor iedereen slecht nieuws. Huizenbezitters profiteren ervan. ‘Dan word je ieder jaar een stuk rijker. Het afgelopen jaar zelfs tien procent rijker, zonder dat je daar iets voor hoeft te doen’, vertelt Heijne. Maar voor starters is dat minder goed nieuws. ‘Zij krijgen ieder jaar een stuk minder huis voor hun geld.’

Vaste dienst vs. Flexwerken

Vroeger was iedereen gewoon bij het bedrijf of publieke instelling waar ze werkten in dienst. Ook de mensen van de catering, schoonmaak of beveiliging. Nu zie je steeds vaker dat deze werkzaamheden worden uitbesteed aan kleinere bedrijfjes. ‘Die onderaannemers huren personeel steeds vaker in op basis van nul-urencontracten, op zzp-overeenkomst of via een uitzendbureau’, aldus Heijne. ‘Nu werkt bijna veertig procent van de mensen zonder een vast contract. (…) Op het moment dat je iemand in dienst neemt komen er allemaal sociale premies bij, terwijl je die kosten niet hebt als je een zzp’er in dienst neemt.’

‘Ik werk bij Schiphol, maar niet echt bij Schiphol. Eigenlijk werk ik bij Aviapark’, vertelt grondstewardess Iraida Donk. ‘Ik heb nu al bijna een jaar vakantie. Maar ik heb een nul-urencontract, dat betekent: niet werken is geen geld. Dus ik heb sinds oktober geen inkomsten meer. Ik zit noodgedwongen thuis.’

En dan is er ook nog zoiets als schijnzelfstandigheid. Steeds meer mensen werken dus niet meer in vaste dienst. Een deel van hen doet dat vrijwillig, omdat ze eigen baas willen zijn. Een ander deel is min of meer gedwongen tot zelfstandig ondernemen.

‘Ik werk bij Deliveroo, maar ik ben zzp’er. Het voelt best cool om een eigen bedrijfje te hebben, maar waar het in feite op neer komt is dat Deliveroo, waar je volledig afhankelijk van bent, bepaalt wat jij verdient’, vertelt fietskoerier Debbie Berendsen. ‘Als je bestellingen zou hebben die ook nog eens direct klaar zouden zijn, dan verdien je ongeveer een tientje per uur. Je moet heel veel uren beschikbaar zijn om genoeg te verdienen. Liefst zeven dagen per week en in de avonden. En als je ziek bent dan verdien je niks.’

Bedrijf vs. Burger

De lonen zijn minder hard gegroeid. Heijen: ‘Het deel van al het geld in de economie dat bij werknemers terechtkomt daalt al jaren. Mensen die werken krijgen dus steeds minder, terwijl mensen die beschikken over vermogens of aandelen juist veel meer krijgen.’ Dat wordt versterkt door politieke beslissingen. ‘Sinds de jaren ’80 hebben achtereenvolgende kabinetten de winstbelasting voor bedrijven gehalveerd. (…) de bijdrage van bedrijven aan de schatkist neemt steeds verder af. Dat moet worden opgebracht door de werkende: die moet een steeds groter deel van de belastingen opbrengen.’