Wat?! Is The Lion King fascistisch?!

‘Het stomste artikel dat ik ooit heb gelezen in The Washington Post . Het leest als een slecht brugklasessay en het is ook nog eens geschreven door een professor!’ Bij Fox News maakte Michael Knowles zich onlangs druk om een artikel van media- en cultuurwetenschapper Dan Hassler-Forest (Universiteit Utrecht), over de rascistische/fascistische/antisemitische elementen in The Lion King , waarvan de remake vanaf deze week in de bioscoop draait.

Fox News over het artikel van Dan Hassler-Forest

Hassler-Forest vertelt in De Nieuws BV over het stuk en de nasleep. En over de remake zelf: ‘Bijna shot voor shot hetzelfde als de oorspronkelijke film’, zegt hij daarover. Maar dan wel met fotorealistische dieren: ‘Het ziet eruit als een Planet Earth -aflevering, maar nu met pratende dieren. Een gekke ervaring.’ En dat uiterlijke realisme schuurt met het verhaal, zegt Hassler-Forest. ‘ The Lion King gaat natuurlijk niet over dieren. Dieren gaan niet voor een rots liggen om een koning te aanbidden, dat doen mensen – nou ja, sommige mensen doen dat. Wij snappen als kijkers meteen: het ziet er misschien uit als een dierenrijk, maar het is een fabel. De dieren stellen mensen voor, hun gedrag is menselijk gedrag. Het is heel raar dat in de nieuwe film de dieren geen gezichten meer hebben, en er niet meer als mensen uitzien, maar als fotorealistische dieren.’

Menselijk gedrag
Oké, de dieren in The Lion King zijn mensen. En hun gedrag is menselijk gedrag. Als we die gedachte volgen: wat betekent hun gedrag dan voor het mensbeeld dat we zien? Dan zien we racisme, fascisme en antisemitisme, betoogt Hassler-Forest in het stuk dat hij schreef voor The Washington Post . ‘Er is van alles mis met de film. Ik gebruik The Lion King al jaren als voorbeeld bij colleges.’ Hij legt uit hoe we in zijn algemeenheid naar films kijken. ‘We zien individuen rondlopen en leven met hen mee. Ze creëren sympathie, omdat we ons ermee identificeren. Maar films geven ook altijd een wereldbeeld, ze vertellen hoe de machtsstructuren in elkaar steken. En als je daarnaar kijkt, dan kijk je niet meer naar The Lion King als een film over de liefde van een zoon voor zijn vader – wat voor veel mensen een belangrijk emotioneel deel van de film is. Maar dan kijk je naar de sociale hiërarchie in de film, naar de plek van leeuwen en hyena’s. Naar onze ideeën over sociale relaties.’

‘Als wij onze eigen samenleving voorstellen op basis van The Lion King , met een pikorde, dan zien we dat macht een privilege is dat vanzelfsprekend en biologisch is’, vervolgt Hassler-Forest in De Nieuws BV . ‘Alleen Simba kan de macht overnemen en houden. Macht behoort ook alleen aan sterke mannen toe. De hyena’s vormen de niet-productieve delen van de maatschappij, zij mogen ook niet op de ‘pride lands’ leven. De taak van de beheerders van de bestaande orde is in de eerste plaats om de hyena’s buiten de deur te houden. Om ze in het getto van de ‘elephant graveyard’ te houden. Volgens de film zijn hyena’s trouwens ook aaseters, wat de dieren eigenlijk niet zijn. Het zijn jagers, net als leeuwen.’

Uit: The Lion King (1994)

Utopie
‘Een fascistische utopie gaat ervan uit dat als je de samenleving tot zijn oorspronkelijke natuurlijke staat terugbrengt, je alle elementen die daar niet in horen moet verwijderen’, vervolgt Hassler-Forest. ‘Niet geheel toevallig zijn de hyena’s in The Lion King ook de personages met hispanic en street black accenten, die in het gettogedeelte van de savanne leven. En die ook heel makkelijk gemanipuleerd worden door Scar, die als een soort linkse politicus wil zeggen: “We moeten de samenleving wat inclusiever maken. De hyena’s mogen samen met ons zij aan zij op de pride lands leven.” En daarna zien we direct het verval.’

Patrick Lodiers, die Hassler-Forest interviewt over de film, heeft een heel andere gedachte over The Lion King dan de cultuur- en mediawetenschapper: ‘Ik vind het een mooie film. Het is voor mij ook het verhaal Hamlet van Shakespeare: twee broers, de een is koning, de ander wil graag koning worden. Er komt een zoontje, de ene broer vermoordt de andere, en de koning moet weg. Hamlet – lees: Simba – moet vluchten naar een ander land. Zo zie ík het.’

Dit is precies wat Disney wilde, betoogt Hassler-Forest. Disney – toen nog met name een kinderbedrijf – wilde in 1994 met The Lion King ook een volwassen publiek bereiken. ‘Volgens Disney was dit niet zomaar een kinderverhaal, er zaten allerlei klassieke elementen in. Elementen uit de Bijbel, een stukje Hamlet . Maar leg Hamlet eens naast The Lion King . Dan blijft er eigenlijk niet heel veel over, naast het idee van een koningszoon en een slechte oom. […] The Lion King zegt dat als wij onpure elementen in onze samenleving toelaten, als wij mensen uit de buitenwijken in de binnenstad toelaten, we verkeerd bezig zijn. Dat het dan bergafwaarts gaat met onze samenleving. En dat we dan een sterke man nodig hebben.’

Riefenstahl
Hassler-Forest verwijst naar het werk van Leni Riefenstahl, wiens werk is gebruikt als nazi-propaganda. ‘ The Lion King zegt dat er twee manieren zijn waarop we de samenleving vorm kunnen geven: met slecht fascisme – dat van Scar, en dan gebruiken ze Riefenstahl – of als goed fascisme, als ecologisch fascisme. Riefensthal zit net zo goed in de openingsscène, met The Circle of Life , waarin Simba omhoog wordt gehouden voor het volk, waarbij iedereen moet knielen en een zonnestraal van God op hem straalt. Met die bombastische muziek erbij: honderd procent Riefenstahl. Alleen is het Riefenstahl waarbij wij mogen meeleven met de nazi’s.’

Lodiers: ‘Dus jij ziet: als Simba aan het einde brult, is dat eigenlijk Hitler die daar staat te oreren?’ Hassler-Forest: ‘Die op een voor ons plezierige manier de conservatieve orde herstelt. Vrouwen zijn op hun plek, we hebben een man nodig. Die leeuwinnen kunnen ook niks doen tegen een slechte koning he. Zij moeten zich erbij neerleggen.’

Beyonce
Disney heeft door de hele twintigste eeuw een conservatieve culturele macht uitgeoefend, betoogt Hassler-Forest. ‘Dat doen ze nu anders. Ze hebben The Lion King heel nadrukkelijk voorgesteld – ook op basis van de musical – met een voornamelijk zwarte cast. Het speelt zich af in Afrika. Ze hebben Beyonce! Ze willen zich heel nadrukkelijk als familiebedrijf profileren dat heel erg investeert in diversiteit. Black Panther is van hun, ze maken een remake van Mulan , een variant die heel erg is aangepast op het Chinese publiek. Dinsey doet echt wel z’n best. Maar ik leer mijn studenten altijd: je moet kritisch zijn op de boodschappen in dingen die wij als onschuldig ervaren.’

Patrick Lodiers in gesprek met Dan Hassler-Forest (De Nieuws BV)

Aladdin
Het is niet voor het eerst dat Disney onder vuur ligt op dit gebied. Eerder dit jaar schreef Joop al over een onderzoek naar de discutabele denkbeelden in Disneyfilms. Uit dat onderzoek kwam naar voren dat Sneeuwwitje , Doornroosje en The Lion King kunnen leiden tot een ongezond zelfbeeld. Over Aladdin zei Victoria Cann, verbonden aan de universiteit van East Anglia: ‘Alle goede personages zijn wit, onder wie zelfs Aladdin, terwijl alle slechteriken zwart zijn. Ook bij De Leeuwenkoning wordt dezelfde techniek gebruikt: de kwaadaardige Scar is veel donkerder dan de rest van de personages.’

Hassler-Forest: ‘ The Lion King is een soort virtuele babysitter. Het heeft het Disney-keurmerk en is daarmee family friendly . Je mag je kleinste kinderen ervoor zetten en het is prima. Maar we denken niet na over het wereldbeeld dat daar wordt gecommuniceerd.’ Hassler-Forest maakt een vergelijking tussen The Lion King en Ratatouille , een film die Disney dertien jaar na The Lion King uitbracht. ‘ Ratatouille vertelt: als je bent geboren als dubbeltje, kun je toch een kwartje worden. Een rat kan een chef-kok worden als hij talent heeft en hard werkt. The Lion King zegt het tegenovergestelde: als je bent geboren voor koningschap, dan kan niemand jou vervangen. Die wereld is statisch. Als je daar een burger bent, word je opgegeten, als een zebra. Maar als je Donald Trump bent, dan word je president van de Verenigde Staten.’

Lodiers: ‘Kan ik nu niet gewoon naar The Lion King kijken? Kan ik er niet meer van genieten?’

Hassler-Forest: ‘Natuurlijk wel! Dit geeft gewoon een heel ander niveau van plezier! Ik kijk gewoon met mijn kinderen. Maar dan praten we er wel even over.’

Kijk/lees/luister verder
Artikel: Black Panther en de geschiedenis van de zwarte superheld (De Lagarde)  
Artikel: ‘Animatiefilms Disney ongezond voor jonge kinderen' (Joop)