De gedachte 'had dan nee gezegd' achtervolgde Jamie na verkrachting: ‘Ik gaf mezelf de schuld'

Trigger warning: verkrachting

3FM-dj Jamie Reuter maakt twee keer mee dat iemand in bed flink over haar grenzen gaat. Ze weet niet wat haar overkomt, bevriest, zegt geen 'nee' en geeft zichzelf daarna de schuld.

De impact van die gebeurtenissen is groot. Jamie krijgt paniekaanvallen, slaapt slecht en voelt zich steeds ellendiger. Het kritische stemmetje in haar hoofd blijft fluisteren dat het haar eigen schuld is. In haar documentaire Had dan nee gezegd ontdekt ze dat veel andere verkrachte vrouwen worstelen met dezelfde gedachtes. Jamie vraagt zich af: wat maakt het eigenlijk moeilijk om gewoon consent te vragen?

‘Toen we alles hadden gefilmd en het in de montage samenkwam, merkten Leon (de regisseur, red.) en ik dat er steeds varianten op de zin “maar ik heb geen nee gezegd” voorbijkwamen. Toen dachten we: daar zit iets in. Het is dat verwijt naar jezelf: je hebt geen nee gezegd, dus het is je eigen stomme fout. Maar ook een maatschappelijk oordeel: als jij geen nee zegt, hoe moet iemand dan weten dat je het niet wilde? De titel heeft dus een dubbele lading. Het laat dat grijze gebied zien dat we proberen te onderzoeken: wie is er verantwoordelijk, en is er überhaupt iemand ‘fout’? En vooral: hoe los je dat innerlijke stemmetje op? Want dat is vaak een boosdoener in het verwerkingsproces.’

‘Ik heb heel erg lang mezelf de schuld gegeven. De gedachte dat ik gewoon nee had moeten zeggen, heb ik in het begin van mijn proces eigenlijk alleen maar gehad. Pas door therapie en gesprekken met anderen die hetzelfde hebben meegemaakt, kon ik daaruit breken. Dat ik besefte: misschien lag het helemaal niet alleen aan mij, maar lag het ook aan andere dingen die buiten mijn macht lagen. Al komt dat duivelse stemmetje waarmee ik mezelf de schuld geef soms toch nog terug. Ik denk dat dat ook wel heel herkenbaar is.’

‘Ik heb het twee keer meegemaakt. Bij de eerste situatie ging ik de ochtend erna naar vriendinnen toe en maakte ik er meteen een grap van. Die grap ben ik uiteindelijk gaan geloven. Pas tijdens een therapiesessie – over iets totaal anders – kwam het naar boven. Opeens zag ik beelden terug van die nacht. Beelden die ik me daarvoor niet zo herinnerde, maar die duidelijk maakten: dit was iets wat ik eigenlijk helemaal niet wilde. Ik had er gewoon iets veel mooiers van gemaakt in mijn hoofd.

Later ben ik er met vriendinnen over gaan praten, waardoor ik veel meer verhalen hoorde. Toen dacht ik: misschien is dit wel een veel groter ding dan ik dacht. Misschien moet ik daar iets mee. Ik kwam bij Nozem Films terecht en we zaten midden in het proces om de docu te gaan maken. En toen, een paar dagen voordat we de eerste draaidag hadden, gebeurde het een tweede keer.’

‘Juist omdat ik al zo diep met het onderwerp bezig was, dacht ik: hoe kan dit nou nog een keer gebeuren? Ik legde de schuld meteen weer bij mezelf. Ik dacht: je bent hier letterlijk mee bezig, en weer zeg je geen nee. Hoe dom kan je zijn? Maar dat maakte ook dat ik nog dieper wilde graven. Want: wat gebeurde hier nou eigenlijk? Natuurlijk had ik het liever niet meegemaakt, maar het heeft me uiteindelijk wel veel inzicht gegeven.’

‘Ik deel dingen heel makkelijk, wat in mijn voordeel maar soms ook in mijn nadeel kan werken. Maar nu had ik heel sterk het gevoel: misschien kan ik hier iets moois van maken, niet alleen voor mezelf, maar ook voor anderen. Het hielp enorm dat ik het kon maken met een team dat empathisch, meelevend en respectvol was.

En omdat ik er op dat moment zó middenin zat, voelde het misschien ook minder ongemakkelijk dan wanneer ik het nu, achteraf, opnieuw zou moeten vertellen. Toen was het gewoon nog helemaal zoals het was. En daardoor voelde het ook puurder om het op dat moment op beeld vast te leggen.’

‘Ik kan makkelijk over het onderwerp praten, juist omdat ik het belangrijk vind dat we dat doen. Daar voel ik geen ongemak bij. Als iemand anders vertelt dat diegene is verkracht, neem ik dat direct aan. Maar om over mezelf te zeggen: “Ik ben verkracht”, dat voelt nog steeds lastig. Alsof ik lieg. Alsof ik overdrijf. En dat is precies dat kritische stemmetje in mijn hoofd dat blijft ondermijnen.

Toch ben ik nu wel op een punt dat ik kan zeggen: het was niet mijn schuld. En ik weet nu ook: in beide gevallen had je aan mij kunnen merken dat ik het niet leuk vond.'

‘Die situaties zijn er helaas natuurlijk ook. Maar daar is het vaak zó overduidelijk dat het om verkrachting gaat, dat je er niet omheen kunt. Dat neem je meteen van iemand aan. In veel andere gevallen is het minder zwart-wit. Iemand die je kent, iemand met wie je mee naar huis gaat. Je hebt geen expliciet "nee" gezegd – dus hoe had diegene het moeten weten?

Toch zijn de gevolgen vaak hetzelfde: angst, schaamte, moeite met relaties. Daarom willen we laten zien: misschien is het moeilijker in te schatten wat er precies is gebeurd, maar dat maakt het niet minder belangrijk of minder ernstig.’

‘Iedereen reageert op zijn eigen manier: vechten, vluchten of bevriezen. Ik bevries dus, blijkbaar. En wat er op dat moment gebeurt – dat is eigenlijk heel gek – het voelt alsof je niet meer in je eigen lichaam zit. Je gaat mee in alles, maar wat je écht voelt, komt niet meer binnen. Het is niet dat je verstijft als een houten pop, maar je bent er gewoon niet meer. Ik denk dat je onbewust besluit: laat maar gebeuren. Daardoor kan je op zo’n moment ook niet zeggen of voelen wat je echt denkt of wil, en daar dus ook niet meer naar handelen.’

‘Die sessie was zo intens, dat ik alles om me heen vergat. Ik kon mezelf echt even van een afstand bekijken, in een soort vogelperspectief. Hoe zat ik er eigenlijk bij [tijdens die situatie]? Wat voor blik had ik op mijn gezicht? Doordat ik het herbeleefde, kreeg ik meer empathie voor mezelf. En ik denk dat ik dat echt nodig had om in te zien: het was niet mijn fout. Dat ik geen nee zei, was niet het grootste probleem in deze situatie.’

‘In het begin vond ik communicatie rondom seks ongemakkelijk. Als iemand vroeg: “Mag ik je zoenen?”, dacht ik: doe normaal. Maar mijn psycholoog zei: laat dat ongemak er gewoon zijn. Dat is minder erg dan de gevolgen die het kan hebben als je níét communiceert.

Mijn huidige vriend deed dat wel: vragen. Eerst vond ik dat raar, maar nu vind ik het juist heel aantrekkelijk. Als we van jongs af aan leren: praat over seks – voor, tijdens en erna – dan wordt het vanzelf normaal. Voor mij persoonlijk is mijn grootste les geweest: op het moment dat ik me veilig genoeg voel om te communiceren, kan ik ook mijn grenzen aangeven.’  

‘Voor mensen die iets soortgelijks hebben meegemaakt: ik hoop dat je wat meer empathie voor jezelf kunt vinden. Dat je iets van die schaamte kunt loslaten. En dat je merkt: ik ben niet de enige. Je kunt het helaas niet terugdraaien wat er is gebeurd. Maar ik hoop dat je meer rust kan krijgen in je leven en je er in ieder geval niet meer iedere dag last van hebt.’