Test case: Hoe is het om zelf deelnemer te zijn?

Consumentenprogramma Kassa heeft een ludieke variant bedacht: Test case. Voor de camera onderging de VARAgids een mysterieuze proef. ‘Bizar hè?’

Onwennig
Jij bent een van de proefpersonen, toch? Dan mag je daar niet naar binnen.’ Verdomd, dat is waar ook. Ik schrijf dit stuk over het nieuwe tv-programma Test case niet alleen als meeglurende journalist, maar ook als deelnemer. Dat betekent dat sommige deuren in dit voormalige schoolgebouw aan de Hilversumse Eemnesserweg, waar vanochtend opnames plaatsvinden, voor mij gesloten blijven. Onwennig zoek ik een stoel in het cafeetje achter de entree. Een koffiebonenmaler ratelt. Aan een tafel zitten vier vrouwen van middelbare leeftijd een reiskostenformulier in te vullen. Twee van hen herkennen elkaar: ze waren hier vorige week ook al. Een Nijmeegse vertelt dat ze toeschouwer is geweest bij The big show, een zaterdagavondprogramma op RTL 4. Haar buurvrouw moppert over Ministars, de kindertalentenjacht van SBS 6. ‘Bij Talpa krijg je nooit veel betaald.’ De Nijmeegse ziet door het raam een groep jongeren.

‘Daar komen de studenten aan.’

Zes rubrieken
Test case is ontstaan op de burelen van kassa, hetconsumentenprogramma van BNNVARA. Toen de NPO twee jaar geleden besloot om het aantal uitzendingen te halveren, moest de redactie iets bedenken om iedereen aan het werk te houden, vertelt eindredacteur Liv Rotteveel. ‘Een van onze pijlers is de test. Daar hebben we een naam in opgebouwd. We vroegen ons af: kunnen we er een nieuw programma omheen verzinnen?’ Al analyserende kwam de redactie erachter dat aan een product ook claims van fabrikanten kleven, en een bepaald consumentengedrag. ‘Er bestaat veel meer dan alleen de vraag: wat is de lekkerste pindakaas?’ En dus bestaat Test case uit zes rubrieken: twee klassieke producttests, een repair man (een klusser die laat zien hoe je sommige voorwerpen zelf kunt repareren), een item met mentalisten (die aantonen hoe ons brein door marketingtrucs kan worden gemanipuleerd), de verspillingsmeter (die ‘nutteloze projecten’ aanwijst waaraan gemeentes miljoenen euro’s hebben uitgegeven) en een ludiek rubriekje waarin poesjes en puppy’s hun voorkeur geven aan balletjes en speeltjes.

Beïnvloedingsspecialisten
In het café verschijnt een man die de proefpersonen welkom heet. Hij legt het concept van Test case uit en zegt dat we straks in tweetallen zullen worden meegenomen naar een ruimte op de eerste verdieping. Dan gaat het woord naar een andere man, gekleed in een blauw krijtstreeppak. Het is Rob Mollien, de helft van het duo Rob & Emiel. Met Emiel Lensen trekt hij momenteel langs de theaters met de voorstelling Van Houdini tot Copperfield. Mollien verklapt nog niet wat we gaan doen, maar hij zal ons boven opwachten achter een glazen statafel voor een proef. Daarbij moeten we niet hardop zeggen wat we zien, voelen of horen, benadrukt hij, want anders mislukt het tv-item. Hoe moeten we dan wel reageren? ‘“Dat is gek” zou ik mooi vinden.’ Zwijgend horen we hem aan. ‘Normaal krijg ik na afloop applaus’, zegt Mollien. De proefpersonen schieten in de lach en klappen in hun handen. Dan worden vier van hen in de richting van de trap geleid.

Wanneer we Mollien na afloop over de telefoon spreken, vertelt hij waarom Kassa hem op zeker moment benaderde. ‘Ze zeiden dat ze met een nieuw programma bezig waren waarin ze marketingtechnieken en consumentenbeinvloeding wilden onderzoeken. Emiel en ik werken als illusionisten en mentalisten, en zijn vanuit die expertise gevraagd als beïnvloedingsspecialisten.’ Kon het duo een paar testen bedenken voor het nieuwe tv-programma? Misschien – een populair onderdeel uit Kassa – een blinde smaaktest? Mollien: ‘Na een tijdje nadenken zei ik tegen Emiel:

Tomatensoep
“Ik denk dat ik het voor mekaar kan krijgen om mensen drie dezelfde soepen te geven en ze toch te doen geloven dat ze verschil proeven.” Zo gezegd, zo gedaan. Het resultaat was te zien in de eerste aflevering van Test case. Proefpersonen werd verteld dat ze drie verschillende tomatencrèmesoepen gingen eten: een goedkope, eentje uit het middensegment en een dure.

Vervolgens werden ze geblinddoekt en doopten ze hun lepels, zonder het te weten, driemaal in dezelfde soep. Toch zeiden negentien van de twintig deelnemers verschil te proeven. De test toonde op een ludieke manier het effect aan van suggestie en verwachting, waar het in marketing vaak om draait. ‘Amusement met een laagje inhoud’, zo omschrijft eindredacteur Rotteveel Test case.

‘We hebben ook een Nederlands kampioenschap stofzuigen in het programma, uitgevoerd door vijf topsporters. Dat zouden we in Kassa nooit doen: niet journalistiek genoeg. Maar het is toch van waarde, op een andere manier.’

Plankjes tillen
Samen met Lois loop ik de trap op. Lois hoort bij de groep studenten, die in Utrecht de opleiding mediamanagement blijken te volgen. ‘Rustig lopen’, zegt een man met een draaiende camera.

We stappen een lokaal binnen waar rook uit een rookmachine hangt en gele en blauwe tl-buizen op de grond liggen. Achter een glazen tafeltje staat Mollien, in zijn krijtstreeppak. Hij wijst op drie smalle, houten plankjes op het tafelblad. ‘Deze plankjes komen uit een Japans restaurant’, zegt hij. Dan stapt iemand van de productie naar voren: staat daar Puma op mijn vest? Ik moet mijn vest openritsen, en tsja, nu moet alles opnieuw. Lois en ik lopen het lokaal uit en weer in. ‘Op deze plankjes heeft sushi gelegen’, vervolgt Mollien, onverstoorbaar. Hij legt de plankjes op elkaar en vraagt me het stapeltje op te tillen. Onverwacht zwaar, vind ik. Omdat ik niet mag beschrijven wat ik voel, zeg ik: ‘Apart.’ Daarna moet ik twee plankjes tillen.

Vreemd, deze kleinere stapel voelt net zo zwaar. En dat ene losse plankje óók. ‘Bizar hè?’ vraagt Mollien. Ik antwoord: ‘Gek!’ Lois is aan de beurt. Ook zij vindt het maar raar, met die plankjes. Dan is de proef voorbij. Terwijl Lois wordt weggestuurd, moet ik blijven voor een evaluatie voor de camera. Ik krijg het geheim van de proef te horen: dat een van de plankjes beduidend zwaarder is dan de andere, maar dat mijn brein er automatisch van uitgaat dat ze alle drie hetzelfde gewicht hebben. Tussen mijn antwoorden door zegt de regisseur dingen als:

‘Dat wordt lekker monteren’ en ‘Kan je je haar wat aandrukken?’

Krimpflatie
Over de telefoon legt Mollien uit dat de proef hoort bij het begrip ‘krimpflatie’. Oftewel: minder voor hetzelfde. ‘Als alles duurder wordt, maar jouw favoriete chocoladereep houdt dezelfde prijs, dan denk je dat je spekkoper bent. Maar de reep is wel degelijk kleiner geworden en dat staat ook op de verpakking, als je het nakijkt.’ Daar trapt geen mens toch in, werp ik tegen. Mollien: ‘Ik doe de demonstratie met de plankjes al jaren en ik weet hoe ze werkt, maar nog steeds zegt mijn brein: de plankjes zijn net zo zwaar.’