Kunnen staatloze inwoners asiel krijgen in Nederland?

De grootvader van Omar Al Tayeh vluchtte in 1948 uit Palestina. Hij kwam terecht in Irak, waar hij een tijdelijke verblijfsvergunning kreeg. Omars vader werd er geboren, en later hij zelf ook – steeds met een tijdelijke verblijfsvergunning, zonder Irakese nationaliteit. Toen brak in 2003 de Irakoorlog uit. Het gezin vluchtte naar Syrië.

En toen brak de oorlog in Syrië uit.

Omar en zijn broertje reisden af naar een veilig land: Nederland. In 2012 deed hij een asielaanvraag, maar na twee maanden kreeg hij een negatieve beslissing. ‘Ik mocht niet in de asielprocedure blijven, ik moest de straat op,’ zegt hij tegen Felix Meurders in Spijkers met Koppen .

Staatloos
Eigenlijk moest hij terug, naar Irak. ‘Ik ging naar de Irakese ambassade, om te vragen of ik terug kon. Maar dat kon niet, omdat ik Palestijn ben en geen Irakese papieren heb.’ Omar is ‘staatloos’; er is geen enkel land ter wereld dat Omar als burger van dat land beschouwt. Hij heeft geen paspoort, hij kan niet studeren, hij kan niet reizen of een bankrekening openen. ‘Dat is de situatie van zo’n tien- tot twaalfduizend mensen in Nederland,’ zegt Lieke Loman, die een radiodocumentaire maakte over staatloze inwoners van Nederland.

‘Er is geen protocol om staatloosheid te erkennen,’ vervolgt Lieke. ‘Er ligt wel een wetsvoorstel op de plank – al drie jaar – maar daar gebeurt niets mee. In het wetsvoorstel is opgenomen dat je met bijvoorbeeld je geboorteakte naar de rechter kunt, die kan jouw dan staatloos verklaren. Dat is dan een bindende registratie, de gemeente zou je dan op moeten nemen. Maar in dat wetsvoorstel wordt staatloosheid niet gekoppeld aan een verblijfsvergunning. Je moet toch alsnog op een andere manier aan een verblijfsvergunning zien te komen. En dat is voor heel veel mensen heel ingewikkeld. Ook voor Omar.’

De kwestie rond staatloze inwoners van Nederland is allerminst een nieuw probleem. In 2015 schreef journalist Margaux Tjoeng op Joop : ‘Het probleem van staatloosheid onder kinderen is dat slechts een handjevol Europese lidstaten regels heeft om staatlozen een nationaliteit te geven. “Er is niet echt een procedure om mensen zonder status te helpen”, zegt de Britse advocaat Pierre Makhlouf van Borg & Immigratiegevangenen. “Het is eigenlijk een procedure om iedereen die niet uitgezet kan worden te identificeren.”’

Geboorteakte
Hoe zit dat dan met die ‘buitenschuldprocedure’, ooit ingevoerd door Job Cohen? Die regeling die stelt: als je buiten je schuld niet terug kunt naar je land van herkomst, je hier kan blijven. ‘Dit blijkt in praktijk niet te werken,’ aldus Lieke. ‘Er wordt heel veel van de aanvrager verwacht in zo’n geval. Het is onduidelijk naar welke ambassades en instanties je je moet wenden.’

Omar startte ook zo’n procedure, maar liep ook tegen allerlei problemen aan. ‘Ik heb een geboorteakte. Als ik die inlever, krijg ik de vraag: heb je een schooldiploma? Die moet ik dan halen, maar dat kan niet. Ik heb niemand in Irak om dat voor me te regelen. Als ik dan aangeef dat me dat niet lukt, krijg ik te horen: “je wilt niet meewerken.” En de procedure wordt gestopt. Voor zo’n kleine reden wordt de procedure al gestopt.’

Daar komt nog een reden bij: Omar zit in nog in een asielprocedure, die al jaren duurt. En omdat hij in die procedure zit, mág hij niet eens een buitenschuldprocedure starten. De regelingen houden elkaar in de tang.

Gemeenten beloofden dit weekend beterschap. 'Gemeenten willen niet langer wachten op wetgeving en gaan mensen zonder paspoort zelf helpen,' kopte Trouw . De Utrechtse wethouder Van Ooijen in dat artikel: 'Mijn voorspelling is dat de problematiek van de staatlozen over een paar jaar doordringt tot de burelen van het ministerie.'

Kijk/lees/luister verder
Audio/video: Staatloosheid (het hele interview door Felix Meurders, Spijkers met Koppen)
Artikel: Het grote probleem van staatloosheid onder kinderen (Joop)