Mag het kabinet de PVV inruilen voor een andere partij?

Laatst gewijzigd: 4 juni 2025, 14:55 uur

Kabinet Schoof is gevallen. Mag het kabinet de PVV inruilen voor een andere partij?

Het korte antwoord: in theorie wel. De Marker en politiek verslaggever Sandrine Thelosen leggen het uit.

De PVV heeft de handdoek in de ring gegooid; ze zijn uit het kabinet gestapt. Maar wat zijn nu de gevolgen voor de rest van het kabinet?

Premier Schoof heeft aangekondigd dat het Kabinet is gevallen; alle PVV-ministers en staatssecretarissen leggen hun zaken neer en Schoof gaat naar de koning om hun ontslag aan te bieden. Naar alle waarschijnlijkheid zullen de PVV-ministers en -staatssecretarissen hun taken per direct neerleggen en zullen mensen van de overige drie partijen hun taken tijdelijk waarnemen (demissionair) tot er een nieuw kabinet is – na nieuwe verkiezingen. Ministers en staatssecretarissen van BBB, NSC en VVD blijven demissionair aan.

Geert Wilders, fractievoorzitter van de PVV, laat het kabinet vallen op het thema asiel en migratie. En dat is niet zomaar, weet politicoloog Julia Wouters. 'Partijen willen altijd het liefste dat het kabinet valt op een thema wat voor hen gunstig is. In het geval van Wilders, wilde hij dat het viel op asiel, migratie en islam – onderwerpen waarbij je meteen aan de PVV denkt als het daarover gaat.' Een strategische keuze dus.

Het beeld dat Wilders, volgens oud-campagnestrateeg Bas Erlings, wilde neerzetten is: ik wilde wel, zij wilden niet en daarom ben ik nu weg. 'Je geeft geen persconferentie als je er met elkaar uit wil komen, dat doe je alleen als je de boel wil laten klappen of de rest keihard voor het blok wil zetten. En dat was wat er hier gebeurde.'

Daarop reageren de overige coalitiepartijen dan weer. 'Zij zijn allemaal bezig om te zeggen: het was Wilders' schuld – hij wilde niet, hij was niet volwassen', aldus Wouters.

Dit zijn de opties als een partij uit de coalitie stapt:

Als alle ministers en staatssecretarissen hun ontslag aanbieden dan valt het kabinet. De minister-president gaat vervolgens naar de koning om het ontslag van het kabinet aan te bieden.

Dit betekent niet dat er geen kabinet meer is. Vaak blijft (een deel van) het kabinet nog aan als demissionair kabinet tot er een nieuwe regering wordt gevormd.

Zij hebben twee mogelijkheden. Zij kunnen óf hun ontslag aanbieden – daarmee vertrekken zij per direct. Ook kunnen zij hun functie ter beschikking stellen. Dan gaat een minister of staatssecretaris niet per direct weg, maar wachten zij bijvoorbeeld tot er een nieuw kabinet wordt gevormd.

Het kabinet gaat dan door zonder deze partij. Als de overige ministers en staatssecretarissen dan nog wel aanblijven dan noem je dat een interim kabinet. Zij hebben samen vaak een minderheid in de Tweede Kamer. De posten waar eerder mensen uit de vertrekkende partij (in dit geval PVV) zaten worden dan opgevuld door mensen uit de overgebleven partijen (in dit geval BBB, NSC en VVD). Dit kabinet is een interimkabinet, geen demissionair kabinet.

Deze overgebleven partijen hebben vaak dus een minderheid in de Tweede Kamer, en dat is niet handig als je zaken gedaan wilt krijgen. Zij zouden daarom – in theorie – ook opzoek kunnen gaan naar een nieuwe partij. 'Vroeger was dat normaal.' Tot in de jaren zeventig was het eigenlijk zo: als één partij er uit stapte 'dan zocht je een nieuwe samenwerkingspartner. Dan ging je dus opnieuw formeren, nieuwe afspraken maken en dan ging je zo de rit uitzitten.' Sinds de jaren 70 hebben we een afspraak dat dat soort wisselingen niet meer plaatsvinden en dat we dat alleen nog na verkiezingen doen. 'Maar dat staat nergens. Het is een ongeschreven regel. Dus in theorie kunnen ze GroenLinks-PvdA erbij vragen. Want het belangrijkste is natuurlijk dat je een meerderheid hebt in de Tweede Kamer.'