Emilia (18) over de lange wachttijd in de transzorg: 'Je kunt niets tot je aan de beurt bent'

Vier jaar lang staat Emilia op de wachtlijst tot zij eindelijk kan beginnen aan haar transitieproces. Met haar speech over de wachttijden in de transzorg is ze genomineerd voor de BNNVARA Impact Award 2025.

Onderaan dit artikel lees je de speech van Emilia.

‘Het was lastig. Het is natuurlijk een superpersoonlijk onderwerp en iets waar ik voldoende mee zat om er een speech over te schrijven. Het was moeilijk om iets te schrijven waar ik mij comfortabel bij voelde, omdat het me zo zwaar lag.’

Emilia heeft ervoor gekozen in haar speech met een metafoor te werken, de metafoor van een doodskist. ‘Die kwam eigenlijk vrijwel direct toen ik bedacht dat ik hierover wilde speechen. Toen ben ik gewoon gaan schrijven en toen kwam het meeste er wel uit.’ De doodskist is een metafoor voor het lichaam van een trans persoon. ‘Dat is hoe ik het mij voorstel: ik wilde duidelijk maken dat het voor mij zo zwaar is. Daardoor hoop ik dat ook mensen die niet trans zijn het beter zullen begrijpen.’

‘Wanneer je op de wachtlijst staat ben je letterlijk aan het wachten, je kunt niks anders meer doen. Daardoor gaat het leven gewoon wat slomer, alsof je vastzit in de grond. Je kunt niets doen tot je aan de beurt bent.’

Emilia noemt haar lichaam een tijdbom. ‘Als je op de wachtlijst staat op een wat jongere leeftijd zoals ik - ik ging op de wachtlijst toen ik veertien was - dan wil je daar gewoon van af, omdat het voelt alsof het anders te laat is. Je lichaam verandert natuurlijk. Je blijft doorgroeien, de verkeerde kant op. Dat is iets wat ik heel erg ervaarde. Inmiddels ben ik gelukkig van de wachtlijst af. Maar voor veel mensen komt het te laat: er zijn heel veel trans mensen die uiteindelijk hun leven hebben genomen omdat ze niet op tijd aan de beurt waren.’

Er wordt aangeraden om in de tussentijd met een psycholoog te praten. ‘Dat heb ik ook gedaan. Daar ben ik twee jaar lang geweest, maar daarna was het ook wel klaar. Want ze kunnen je niet echt helpen. Je moet gewoon van die wachtlijst af, dat is het enige wat helpt. In de tussentijd mag je niks.’

‘Het is alsof er vijftig kilo van mijn schouders af is. Het is een enorme opluchting, omdat ik weet dat het vanaf nu goed zal gaan. De tijdbom is gedeactiveerd.’

Naast kritiek op de wachtlijsten, is er ook veel kritiek op de zorg die trans mensen krijgen. ‘Het is gewoon slecht geregeld. Ik heb bijvoorbeeld in Groningen allemaal testen gedaan, daar ben ik gediagnosticeerd met genderdysforie – wat je nodig hebt om het medische traject in te gaan. Ik heb heel veel gesprekken gehad en heb mijn naam veranderd. Nu ik in Nijmegen dat traject volg, moet ik heel veel dingen opnieuw doen. Ze willen mij bijvoorbeeld weer emotioneel evalueren. Daar gaan weer weken overheen tot ze uiteindelijk een beslissing kunnen nemen en ze mij hormonen kunnen geven. Ze zeggen niet expliciet dat ze dat doen omdat ze bang zijn dat je spijt krijgt, maar dat gevoel krijg je wel. Maar ik heb er vier jaar over na kunnen denken, dus ik weet het echt zeker.’

Daarnaast is transzorg ook lang niet voor iedereen toegankelijk, weet Emilia: ‘Ik heb gratis mijn naam en geslacht kunnen veranderen, omdat je daar hier in Groningen mee wordt geholpen. Het kost geld om een speciale diagnose te krijgen waarmee je dit kunt doen namelijk. Ook een geslachtsveranderende operatie kost veel geld.’

‘Ik hoop dat instituties, zoals het Radboud MC, maar ook het kabinet, de kritiek te horen krijgen. Er moet wat aan gedaan worden en er moet iemand zijn die dit zegt. Daarom zeg ik ook in de speech: "Ik hoop dat jullie mij kunnen horen." Want we worden niet genoeg gehoord. Er is natuurlijk veel discussie over, maar het gaat nooit over hoe dramatisch de gevolgen van de lange wachttijden zijn en hoe weinig hulp er is voor jongeren.’

Ook hoopt Emilia dat haar speech andere mensen bereikt die zich in eenzelfde situatie bevinden als zij. ‘Het is gewoon heel zwaar voor iedereen. Er is niemand die hier gemakkelijk mee om kan gaan. Het is een universeel probleem onder trans mensen in Nederland. En ook in andere landen natuurlijk.’

Het gesprek over trans mensen is de afgelopen maanden en jaren enorm verhard. ‘Je merkt sinds januari, sinds Trump president is, dat sociale media een stuk onveiliger zijn geworden. Dat gaat ook gebeuren bij mijn verhaal, en dat is heel jammer. Ik verwacht dat er veel haatcomments zullen zijn. Maar ik denk wel dat het belangrijk is dat er over dit onderwerp gepraat moet worden. Als ik dan degene ben die dat moet zijn, dan is dat zo. Ik ben van plan er niet te veel naar te kijken. Mijn vrienden weten ervan en zullen mij expres niet vertellen wat er allemaal gezegd wordt.’

Ik ben overleden in 2022. De begrafenis was bescheiden met mijn ouders, wat vrienden, niet meer. En toch ben ik niet dood.

In mijn grafkist zit een glazen ruit en daarmee kijk ik uit op de mensen. Ze lopen, ze lachen, doodnormale dingen. Maar ik zit hier al drie jaar in de grond. Ik voel mijn kist zinken, dieper en dieper de grond in. Ik voel mijn lichaam groeien. Aan de kist. En aan de grond. En toch zit ik hier nog. Ik lig hier al drie jaar. Op de begraafplaats van mijn kist. Samen met anderen zoals ik. Duizenden kisten. Op één plek. En geen van hen is dood.

Maar af en toe. Heel af en toe. Komt er een arts naar ons toe. Die trekt dan iemand uit de kist en ik kijk dan toe vanuit mijn kist. Dan later zie ik die persoon met de rest. Zij zijn verlost van de kist. En ik zink dieper. Transgenderzorg Nederland, UMCG, UMCA, Radboud UMC. We hebben gebeld, aangeklopt, brieven gestuurd. Dit is niet meer een V-Rede dan een smeekbede.

En ik sta hier nu te spreken omdat ik hoop dat jullie me kunnen horen. Is dit dan mijn lot, dokter? Om te zinken. Ik ben niet dood, dat zie je toch? Ik spreek hier voor je gezicht. En toch zit ik in een kist. De wachtlijst is nog langer, zei de arts. Langer dan dit. Er willen zoveel uit de kist. Dat is niet onze schuld, maar van de kist, zei ik. En de arts zei niks. Ik wacht en ik wacht en ik wacht. Hopend dat ik niet verder zink. Hopend dat ik niet verder groei. Hopend dat mijn beurt daar is om daar te zijn met de rest.

Mijn begrafenis was in 2022 en mijn wedergeboorte ligt in de handen van deze arts. De dodelijke tijd brengt mijn tijdelijke dood. Mijn lichaam is een tijdbom. Voor anderen is dit een cocon. Voor mensen zoals ik, een grafkist. Een metamorfose, kafkaësk. In de tijd dat ik heb gewacht kon ik deze V-Rede 200.000 keer doen. En als dat het is wat het kost voor mij om aan de beurt te zijn, dan doe ik hem nog 200.000 keer meer.

Maar met elke tik van de secondewijzer, elk uur dat de Martinitoren haar klokken doet luiden, zit ik nog langer vast in een kist en is het leven dat ik wil leven verder uit zicht. We zitten al zo lang vast, gevangen. We hebben jullie overrompeld met klachten. Dus spreek ik voor iedereen op de wachtlijst wanneer ik deze woorden uit: wij zijn klaar met wachten.

Volgende week maandag 19 mei plaatsen we de derde speech op BNNVARA.nl en de socials van BNNVARA.