Waarom hoort de pinpas thuis in het Museum van de Democratie?

Rechtshistoricus en mediacriticus Madeleijn van den Nieuwenhuizen voegt haar pinpas toe aan het digitale Museum van de Democratie van De Nieuws BV: ‘Het staat symbool voor de beschikking over mijn eigen financiële en economische heden en toekomst.’ Maar waarom is dat zo bijzonder eigenlijk? 

Vrijheden van de Nederlandse vrouw
Van den Nieuwenhuizen voegt haar pinpas toe als symbool van de afschaffing van handelingsonbekwaamheid van getrouwde vrouwen in 1956. Vrouwen mochten onder die wet, zo’n 64 jaar geleden, namelijk vele dingen niet die Nederlandse vrouwen nu wél mogen. ‘Denk aan het openen van een bankrekening, het afsluiten van een hypotheek of verzekering en het zelfstandig op reis gaan. Daarnaast ging het loon van de vrouw regelrecht naar de man’, legt Van den Nieuwenhuizen uit.

‘Eervol’ ontslagen
Maar ook door andere wetten waren vrouwen, onvrijwillig, afhankelijk van de man. Daar kwam Van den Nieuwenhuizen achter toen ze haar ouders vroeg naar het ‘eervolle’ ontslag van haar grootmoeder, zo legt ze uit: ‘Als kind had ik gehoord dat mijn oma ontslagen was, of stopte met werken. Mijn oma werkte als secretaresse in overheidsdienst en werd wat ze noemden “eervol” ontslagen op de dag van haar trouwen. Het was dus zo dat je als getrouwde vrouw in Nederland tot 1955 niet in overheidsdienst mocht werken. Dus je mocht geen ambtenares, secretaresse, juffrouw of politica zijn.’ Volgens Van den Nieuwenhuizen betekende dat dat de vrouw eigenlijk, op het moment van trouwen, wettelijk gezien een onderwerpingsverdrag tekende: een onderwerping aan haar man. ‘Zo werd een vrouw economisch geheel afhankelijk van haar man.’

Corry Tendeloo
Vanaf 1955 mogen vrouwen die trouwen niet meer ontslagen worden en sinds 1956 zijn vrouwen niet meer handelingsonbekwaam als ze trouwen. Die bekwaamheid dankt de Nederlandse vrouw onder andere aan de strijd die PvdA'er, en tevens een van de eerste feministen, Corry Tendeloo voerde in de Tweede Kamer.

Dat we die vrijheden aan Tendeloo hebben te danken, is bij velen helaas onbekend. We leren heel weinig over Tendeloo en haar belangrijke strijd in onze geschiedenisboeken, vertelt Van den Nieuwenhuizen. Daar kwam Merel Ek, conservator bij het Museum van de Democratie, ook achter toen ze voor een uitzending van De Nieuws BV op zoek ging naar beeldmateriaal.

Een onvermoeide strijdster 
Uit fragmenten die Ek wist te bemachtigen, blijkt inderdaad dat Tendeloo een onvermoeibare strijdster voor de rechten en de sociale positie van de vrouw was, zoals haar PvdA-collega Rita de Bruin een dag na Tendeloo’s overlijden zou zeggen. ‘Tendeloo volgt naast haar baan als lerares een studie rechten. In het vak van advocate komt ze in aanraking met de juridische ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Dat stimuleert haar om tegen die ongelijkheid te vechten’, legt Ek uit. Dat betekent ook dat ze koos om niet te trouwen; dat zou immers inhouden dat ze buitenshuis werken en een carrière op zou moeten geven.

‘Een bekend citaat van haar is: “Frappez, frappez toujours!” (Blijven herhalen totdat de boodschap is aangekomen). Uit een interview met haar neef blijkt hoeveel zij ervoor over had om dat doel te bereiken’, legt Ek uit. Haar neef vertelt het verhaal van een Tendeloo die in het voorjaar van ‘56 voor een lastige keuze staat: een belangrijke operatie laten uitvoeren of de herziening van het burgerlijk wetboek bijwonen. Ze kiest voor dat laatste, want in die herziening zou het punt van de handelingsonbekwaamheid van de vrouw geregeld moeten worden. ‘Tot vrijwel op haar sterfbed heeft ze gevochten voor onze pinpassen. Toch is ze zo onbekend’, concludeert Ek.

Ook jouw verhaal
Het is volgens haar belangrijk om te bedenken hoe kort geleden de afschaffing van de handelingsonbekwaamheid van vrouwen is: ‘Dit is een verhaal van onze oma’s, maar ook van onze moeders. En van ons. Dat soort structuren werken door.’ Het is niet voor niets dat vandaag slechts zestig procent van de vrouwen economisch onafhankelijk is, vertelt Van den Nieuwenhuizen: ‘Dat kun je namelijk niet los zien van de geschiedenis’.

Ook nu biedt die strijd dus veel perspectief. Van den Nieuwenhuizen:  ‘Ik vind de kennis over Tendeloo heel belangrijk in het licht van de discussies vandaag de dag over de onafhankelijkheid van vrouwen.’ Volgens haar zou Tendeloo trots zijn op de mensen die na haar door zijn blijven strijden: van ‘Baas in eigen buik’ tot aan de afschaffing van de legaliteit van verkrachting binnen het huwelijk in 1994.

Standbeeld
Hoewel de sociale positie van de vrouw verbeterd is, is er nog veel te doen. Dit blijkt ook uit onze schoolboeken, vertelt ze: ‘Als je nu naar schoolboeken kijkt, dan is feminisme of emancipatie niet veel meer dan een kadertje of twee bladzijden waarin een boegbeeld, zoals Aletta Jacobs of de Dolle Mina, genoemd wordt. Maar het is echt een proces geweest waar heel veel vrouwen en mannen decennialang aan hebben gewerkt. En dat mogen we completer vieren en eren vind ik.’ En daarom startte Van den Nieuwenhuizen een petitie voor een standbeeld in Den Haag van deze ‘nationale held die echt voor emancipatie heeft gestreden’. De verhalen die we kiezen te vertellen, nationaal gezien, zeggen namelijk iets over welke thema's we belangrijk vinden om te eren, aldus Van den Nieuwenhuizen.