Wanneer komt er een einde aan de wachtlijsten in de GGZ?

Charlotte Bouwman is suïcidaal. Daarvoor wil ze graag hulp, maar die krijgt ze niet. Ze staat namelijk op een wachtlijst, voor 1004 dagen. Hoe kan dat?
 
#Lijmdezorg: dat is de oproep van de 26-jarige Charlotte Bouwman en haar medeactievoerders. Sinds enkele maanden voert Charlotte op verschillende manieren actie om aandacht te vragen voor de acute problemen in de geestelijke gezondheidszorg. Zo deed ze afgelopen week melding voor gedwongen opname van  staatssecretaris Blokhuis. Hiermee ageert ze tegen de Wet gedwongen opname, die mogelijk maakt dat iedereen zonder consequenties een onderzoek kan laten instellen naar de geestelijke gezondheid van een  persoon. 'Ik denk niet dat dat de manier zou moeten zijn waarop we in dit land om moeten gaan met mensen die ziek zijn.'

Eerder besloot ze al   haar wachttijd voor de deur van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport uit te zitten. ‘Ik dacht: als ik moet wachten, dan wacht ik wel hier.’ Charlotte is namelijk al acht jaar suïcidaal en staat al 1004 dagen op de wachtlijst voor de juiste hulp. Voor Charlotte lijkt er nu een einde te komen aan haar wachttijd: ze heeft te horen gekregen binnenkort met haar behandeling te kunnen starten. Hoewel het voor Charlotte dan eindelijk zover is, stopt haar strijd hier niet. Er wachten namelijk nog steeds ontzettend veel mensen op (passende) zorg. 

‘Mensen zoals ik zijn erg duur om te behandelen’
Charlotte wacht op een behandeling voor een dissociatieve stoornis en een complex posttraumatisch stresssyndroom. Een behandeling die lang duurt en die door maar een handjevol centra in Nederland kan worden aangeboden, omdat het hele specialistische zorg vereist. ‘Daarom zijn die wachtlijsten zo ontzettend lang.’ Daar komt nog bij dat, door de complexe problemen die Charlotte heeft, de zorg erg duur is. ‘Het is voor instellingen heel erg duur om mensen zoals ik te behandelen. Daarom worden wij letterlijk gezien als een te grote kostenpost.’

Charlottes verhaal is exemplarisch voor vele anderen die wachten op een behandeling. De grote problemen in de geestelijke gezondheidszorg raken duizenden mensen. In de GGZ wachten nu 90.000 mensen op psychische hulp, meldt Zembla. Voornamelijk mensen met meerdere psychiatrische problemen, meerdere diagnosticeerde labels en hele complexe problemen zijn de dupe van het huidige systeem.

Dat moet anders. Daarom moeten drie dingen structureel verbeteren, zo pleit Charlotte eind januari. Er moet betere begeleiding worden geboden in de jungle van instellingen en papierwerk, er moeten landelijke behandelcentra worden geopend voor complexe gevallen, en de acute hulp moet verbeterd worden. 

Acute hulp
Het is vaak niet mogelijk om acuut hulp te bieden aan mensen die dat nodig hebben. Wanneer iemand aangeeft hulp te willen, wordt deze persoon eerst op een wachtlijst geplaatst. ‘Alvorens alle 21 individuele pogingen die ik heb gedaan om mezelf van het leven te beroven, heb ik aangegeven hulp nodig te hebben. Iedere keer werd ik op een wachtlijst geplaatst’, vertelt Charlotte. Er is simpelweg niet genoeg plek in behandelcentra om acute hulp te bieden. ‘Ze zeggen dan: we willen je wel helpen, maar we hebben gewoon geen bed.’

Begeleiding
Het is voor veel mensen nog niet eenvoudig de juiste zorg te vinden. Voordat de juiste balie gevonden is, zijn er vaak weken of zelfs maanden verstreken. En dat is zorgelijk, want uit onderzoek van 113-zelfmoordpreventie blijkt dat er een relatie bestaat tussen het verstrikt raken van jongeren in het zorgsysteem en de keuze voor zelfdoding. Dit probleem wordt volgens hulpverlener Louis de Mast veroorzaakt door het feit dat iedereen naar elkaar wijst. ‘De zorgverzekeraar wijst naar het ministerie, het ministerie zegt: "Je moet bij de gemeente zijn, want we hebben de zorg gedecentraliseerd", en de gemeente zegt: "We krijgen te weinig geld, je moet bij de aanbieder zijn." Het afschuiven van die verantwoordelijkheid is het grootste probleem.’ Ook bestaat er een enorme regeldruk en zijn er hoge administratieve lasten. Voor zowel hulpvragers als hulpverleners. De Mast: ‘Je komt een hele papierwinkel tegen. Ik als hulpverlener kan dat nog wel begrijpen, maar iemand met een verstandelijke beperking of iemand die op dat moment psychotisch is, vindt dat heel lastig.’  

Complexe gevallen
In veel gevallen veroorzaakt de wachtlijst een verergering van de bestaande problemen. Zo ook bij Charlotte. Ze raakt de verbinding met de werkelijkheid kwijt. ‘Ik verlies steeds meer het perspectief op een normaal leven. (…) Hoe langer het duurt hoe meer ik dat perspectief kwijtraak en hoe meer ik ook vervreemd van de mensen om mij heen en van de gewone maatschappij. Het kost mij zoveel energie en als ik dan het perspectief op een beter leven kwijtraak vraag ik me steeds vaker af: waarom vecht ik dan nog zo hard?’ Vaak resulteert het lange wachten in de ontwikkeling van nieuwe problematiek, wat er op zijn beurt voor zorgt dat de problemen vaak te complex worden voor de desbetreffende instantie op het moment dat de wachttijd is uitgezeten. Dan volgt er opnieuw een verwijzing en die onvermijdelijke wachtlijst.

Hoe staat het ervoor?
Maar hoe staat het er nu, zeven maanden en een coronacrisis later, voor. Goed en niet goed, aldus Charlotte. Allereerst het goede nieuws: het probleem is op de agenda gezet. 'Heel veel mensen weten nu dat dit een probleem is.' Er is meer begrip. Maar dan het slechte nieuws. Kort gezegd: staatssecretaris Blokhuis. 'De beloften die de staatssecretaris heeft gemaakt, die is hij gewoon niet nagekomen.' Hij zou met een plan komen om een bodem in het aanbod te creëren. 'Dat er altijd een basis is aan het aantal behandelingen die worden gegeven, waardoor de wachtlijsten korter zouden worden.' En die bodem die is er dus niet. Er zijn nog steeds structureel te weinig bedden voor bepaalde behandelingen. Het plan van de staatssecretaris heeft effect op grofweg driehonderd mensen die een voorrangsregeling krijgen. Dit zijn mensen met dubbelproblematiek. Niet te verwarren met de dubbelproblematiek zoals Charlotte die bijvoorbeeld heeft, zij valt namelijk niet onder deze regeling. Het gaat hier namelijk over mensen die tussen afkickkliniek en GGZ-instelling invallen. Deze driehonderd mensen komen nog bovenop de bestaande 90.000 wachtenden. Deze mensen werden eerder namelijk niet eens toegelaten op de wachtlijst.
 
De marktwerking in de (geestelijke gezondheids)zorg ligt ten grondslag aan veel van de huidige problemen in de GGZ. Sinds de coronacrisis zijn kop heeft opgestoken gaan er steeds meer stemmen op tegen de marktwerking in de zorg. Een goede zaak volgens Charlotte. 'Ik denk wel dat we door corona hebben gezien dat als er echt een crisis is in de gezondheidszorg, alle partijen ineens kunnen samenwerken en de overheid de regie kan nemen om een groot probleem aan te pakken. Ik denk dan: als dat bij corona kan, waarom kan dat dan niet bij de GGZ, de lange wachtlijsten en het tekort aan acute zorgplekken? In dat opzicht denk ik wel dat het moet kunnen.' Maar Charlotte blijft terughoudend.

Praten over zelfmoordgedachten kan via 0900-0113 en de chat op 113.nl