Wat is woke?

Je hoort de term woke steeds vaker, maar wat betekent het nou eigenlijk? En waar komt het vandaan?

‘Je mag tegenwoordig ook helemaal niks meer zeggen, hè?’, je kent de uitspraak vast. Maar dat is 'gelul’, weet Anne van Baksteen. ‘Je mag nog steeds van alles zeggen, maar volgens mij zijn we gewoon een beetje kwijt wat we eigenlijk met woke bedoelen.’

• ‘Ja. Ik ben altijd bezig met dingen die belangrijk zijn voor de natuur. Dat je je bewust bent van alles wat er om je heen gaat. Tenminste, dat is het voor mij.’
• ‘Nee. De hele community wil dat je niet in hokjes wordt geplaatst, maar juist met dit soort dingen word je wel in hokjes geplaatst. Ik denk: wees gewoon lekker jezelf en ga er geen ruzie en gezeik over maken. Iedereen doet zijn eigen dingen. Laten we het daar ook gewoon lekker bij houden.’
• Ja. Ik ben wakker in die zin dat ik zie hoe slecht het met de wereld gaat. En ik wil er graag aan bijdragen om dat te verbeteren. Het betekent dat je zorgt voor de wereld en voor elkaar.’
• ‘Nee. Dat is de LGBTQ aanhaal en zo, toch? Daar sta ik dus niet echt achter, dat dat zo overdreven in het nieuws komt.’
• ‘Wakker. In de zin van dat je nadenkt en je bewust bent van hetgeen er om je heen gebeurt.’

Het gaat over weerbaar zijn tegen vormen van onderdrukking en je inzetten voor gelijkheid, volgens Monique Roelofs, hoogleraar filosofie van kunst en cultuur. ‘Een gelijke samenleving voor iedereen’, vult Nilab Ahmadi, BIJ1-gemeenteraadslid in Amsterdam, aan. ‘Waarin iedereen dezelfde rechten en mogelijkheden krijgt. Tegenover de beweging die bang is dat dat ten koste van hen gaat.’ Het gaat ook over het opdoen van kennis, volgens Martine Heijthuyzen, medeoprichter van Wonda Collective. Die kennis wordt ‘gebruikt om andere mensen belerend aan te spreken op hun gedrag’.

‘Je ziet vanuit de rechtse hoek dat die term op een manier gebruikt wordt om een groep weg te zetten’, aldus Aynouk Tan, programmamaker in de culturele sector.

‘De rechtse campagne is effectief in het scheppen van een angstcultuur’, schrijf Joop. Burgers wordt ‘wijsgemaakt dat de vrijheid van meningsuiting bedreigd wordt door progressieve krachten’. Een voorbeeld hiervan? VVD-minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz die waarschuwde voor 'het gevaar van woke' als bedreiging van de rechtstaat.

Die komt uit de strijd van zwarte mensen in Amerika, ten tijde van segregatie, legt Sarita Bajnath, privilege- en intersectionaliteitstrainer, uit. En specifieker nog: ‘Uit een Amerikaans protestlied uit de jaren 30 van Lead Belly’, volgens Joop. ‘Negen zwarte tieners werden aangeklaagd en ter dood veroordeeld voor de verkrachting van twee witte vrouwen. Later bleek dat er van verkrachting geen sprake was geweest.’ De term stay woke wordt in het lied Scottsboro Boys van Lead Belly gebruikt ‘om de luisteraar aan te sporen zich bewust te blijven van racisme in de samenleving en later werd de term uitgebreid naar bewustzijn op het gebied van ook andere vormen van ongelijkheid’.