De jurk en het scheepswrak

Texelse duikers vonden in een scheepswrak een jurk uit de zeventiende eeuw, die wonder boven wonder nog goed intact bleek. Het object is daarom van grote historische waarde en ligt tentoongesteld in museum ‘Kaap Skil’ in Texel. Regisseur Arnold van Bruggen maakte er een documentaireserie over: 'De jurk en het scheepswrak'. Vanavond duiken we hier dieper in.

Je hijst je in je wetsuit, trekt je zwemflippers aan, hangt je zuurstofflessen op je rug, doet je duikbril op en laat je het water in zakken. Naarmate je verder de donkere zeediepte in flippert, neemt de druk op je lichaam en hoofd toe. Dan - in de mysterieuze eenzaamheid van de zeebodem - zie je vaag de contouren van stukken van een scheepswrak. Dichterbij komend vind je wat op de tast. Je kunt je nieuwsgierigheid niet de baas en neemt het mee terug naar de boot.

Bovenstaande lijkt zo uit een spannende film, maar overkwam een stel Texelse duikers daadwerkelijk. Zij namen de geheimzinnige kist mee uit het zogenaamde Palmhoutwrak, zich toen nog niet bewust van de historische waarde die ze in handen hadden. In de kist bleek een jurk te zitten. De zijden jurk heeft zo’n driehonderdvijftig jaar lang op – of net onder – de zeebodem gelegen en toch hebben het water, de stromingen, het zand of de temperatuur de jurk niet onherkenbaar weten te maken. Aan de open hals, de wijde mouwen, het geaccentueerde taille-gebied en de wijd uitlopende onderkant, kunnen experts afleiden dat dit van een welgestelde dame uit de zeventiende eeuw moet zijn geweest.

Van wat voor iemand de jurk moet zijn geweest is lang niet het enige wat je van de jurk kunt leren. De deskundigen kijken ook naar de manier waarop de stof gevlochten is en naar de kleurstoffen die voor het materiaal gebruikt zijn (vaak dankt textiel uit die tijd z’n kleur aan insectenbloed). Meestal als er in Nederland textiel wordt gevonden, is dat al dusdanig versnipperd dat het moeilijk te traceren valt naar een specifieke tijd of een specifiek persoon. Intacte kledingstukken uit de zeventiende eeuw vinden is dus ontzettend uniek. Er is daarom de nodige commotie ontstaan over de vondst én over de manier waarop hiermee is omgesprongen door de Texelse duikers. Zij spoelden de jurk af met een tuinslang en legden hem vervolgens te drogen op de straatstenen. Hieronder zie je een schilderij met daarop een vergelijkbaar type jurk.

Er bestaat een verbod als het gaat om het van de zeebodem meenemen van voorwerpen met een archeologische waarde. Artikel 5.1 lid 1 van het zogenaamde Opgravingsverbod luidt:
“Het is verboden zonder certificaat daartoe handelingen te verrichten met betrekking tot het opsporen, onderzoeken of verwerven van cultureel erfgoed of onderdelen daarvan, waardoor verstoring van de bodem, of verstoring of gehele of gedeeltelijke verplaatsing of verwijdering van een archeologisch monument of cultureel erfgoed onder water optreedt.”

Oftewel: als je tijdens (plezier-)duiktochten voorwerpen van archeologische waarde tegenkomt, mag je die niet aanraken of verplaatsen en al helemaal niet meenemen. Maar wat als je niet weet dat het van archeologische en/of historische waarde is? En wat als je het gevoel hebt dat je het voorwerp van de ondergang redt? Dat het anders bijvoorbeeld door de stroming wordt meegenomen? Wat als je al decennialang duikt en er gedurende die jaren dingen zijn veranderd aan de wet? Is het dus niet logisch dat de Texelse duikers de jurk mee naar land hebben genomen? Enerzijds hoor je in de nog uit te komen docuserie hoe de duikers denken – en zich voelen - over bovenstaande. Aan de andere kant spreekt de directeur van de School of Historical Dress in Londen haar ongenoegen uit over hoe er gehandeld is door de duikers. En ook andere experts laten hun afkeer blijken.

Naast dat er historisch gezien genoeg interessants over de jurk en het scheepswrak te vertellen en tonen valt, ontvouwen zich dus interessante dilemma’s en (morele) moeilijkheden bij deze vondst. Ook daar kunnen we iets van leren. De docuserie ‘De jurk en het scheepswrak’ is vanaf maandag op NPO 2 te zien, maar eerst schuiven Artistiek Directeur van Stichting Texels Museum Corina Hordijk en een paar Texelse duikers vanavond nog bij ons aan om het over dit alles te hebben.

Kijk hieronder het gesprek uit de uitzending terug.