Niemand kan garanderen dat hulp aan Turkije niet in verkeerde handen terechtkomt

De aardbeving van 6 februari was één van de grootste aardbevingen van de afgelopen 100 jaar, en naschokken komen nog regelmatig voor. Zo was er maandag 27 februari nog een zware naschok van 5.6 in de stad Malatya.

We hebben allen de apocalyptische dronebeelden gezien waarin hele steden met de grond gelijk zijn gemaakt, alsof de regio was getroffen door een nucleaire aanval. Geliefden die de stemmen van hun kinderen onder de puin konden horen maar machteloos aan het toekijken waren. Met blote handen ben je kansloos en de staat was er niet, waardoor slachtoffers zijn doodgevroren. Hartverscheurend voor miljoenen tv-kijkers wereldwijd, die dan ook maar al te graag wilden helpen.

In Nederland werd Giro555 vrij snel opengezet, waar een indrukwekkend bedrag van 90 miljoen euro is gedoneerd. Moskeeën, verenigingen, sportclubs, scholen en sleutelfiguren in de gemeenschap begonnen met hulpacties. Inzameling van kleren, bad en douche middelen, eten en diverse spullen van een elektrische verwarming tot bedlakens. Mensen reageerden emotioneel, iedereen leek als een kip zonder kop en goed nagedacht werd er ook niet door de organisatoren.

De eerste vraag is: hoe zijn deze hulpgoederen in Turkije terecht gekomen?

De drie luchthavens in de getroffen regio werden meteen gesloten omdat ook zij schade hadden opgelopen. Hierdoor werden de overige luchthavens in het land overbelast. Bovendien werden de snelwegen, die ook beschadigd zijn door de aardbeving en daardoor slechts gedeeltelijk gebruikt konden worden, eveneens overbelast.  

De autoriteiten riepen mensen op om snelwegen zo min mogelijk te gebruiken want de wegen waren vooral nodig voor het vervoer van materieel om daarmee mensen uit ingestorte gebouwen te kunnen redden. En dus niet voor kleren en andere soortgelijke hulpgoederen, om nog maar te zwijgen over alle kleren die verbrand zijn door de locals vanwege een overvloed eraan.

Achteraf gezien had ook de hulp vanuit Nederland, hoe goedbedoeld ook, beter gecoördineerd moeten worden. In de beginfase heeft het meer kwaad dan goed gedaan, een pijnlijke constatering. Hulpverlenen is een vak apart en niet altijd zijn er kleren nodig na een grote natuurramp en zeker niet voor een textiel-land als Turkije. Giro555 zegt in een spotje kachels uit te delen. Wat heb je aan kachels als je geen gas of elektriciteit hebt?

Er was en is een tekort aan tenten, warm water, medicijnen, elektriciteit en gas. Het Rode kruis merkte dit gelukkig vrij snel op en riep mensen op om vooral geld te doneren in plaats van spullen.

Dan nu de vraag: waar gaat het geld heen? Vroeger stelden we deze vraag niet, we gingen er zomaar van uit dat het geld naar de slachtoffers ging, bijvoorbeeld tijdens de aardbeving van 1999 in Turkije. De hulporganisaties geven tegenwoordig uitleg over waar het geld naar toe gaat en willen vooral mensen geruststellen. Want er zijn terechte zorgen dat het geld in verkeerde handen kan vallen.

Voorzitter Michiel Servaes van Giro555 reisde daags na de aardbeving af naar Turkije en meldde trots dat de hulp goed op gang is gekomen. Een bijzonder opmerkelijke uitspraak, op z'n zachtst gezegd, want gedupeerden schreeuwden en schreeuwen hun stembanden kapot van frustratie: Waar is de staat? Waar zijn de hulporganisaties? Waar is al het geld voor de hulp? Er is een tekort aan toiletten en medicijnen, er wordt geplunderd, endemische ziektes liggen op de loer, mensen overnachten noodgedwongen in hun kapotte huizen met instortingsgevaar omdat ze anders in de vrieskou staan. Hoe kan meneer Servaes dan zeggen dat de hulp goed op gang is gekomen? Welke hulp?

De Turkse regering is niet alleen tekortgeschoten om mensen een veilig onderkomen te bieden (corruptie heerst) maar heeft ook schromelijk gefaald in het coördineren, organiseren en aanbieden van hulp na de aardbeving. De samenwerkende organisaties van Giro555 zeggen dat ze maximaal 7% mogen besteden aan hun bedrijfskosten en met lokale partners samenwerken. Of de riante salarissen van de directeuren daar bij zijn inbegrepen wordt niet vermeld.

Om terug te komen op de vraag: waar gaat het geld heen? Giro555 zegt met lokale partners samen te werken. Dit zijn Kizilay, het Turkse Rode Kruis, en hulporganisatie AFAD (ook te zien in reclamespotje van Giro555). Beide zijn in Turkije controversieel en worden fors bekritiseerd, niet in de laatste plaats vanwege corruptie. De laatste ophef betreft Kizilay dat sinds 2018 onder het Turks Ministerie van Algemene zaken valt en dus feitelijk een staatsorganisatie is. Zij hebben tenten verkocht aan een particuliere hulporganisatie voor in totaal 23 miljoen euro.

De kritiek luidt dat Kizilay als hulporganisatie zelf tenten moet uitdelen aan hulpbehoevenden in plaats van zaken te doen. In eerste instantie zei de voorzitter hier geen kennis van te hebben om vervolgens te zeggen dat het een volkomen legale actie is. De oproep om zijn aftreden wordt steeds luider.

Tevens klagen gedupeerden al langere tijd over de afwezigheid van Kizilay. Regelmatig zijn zinnen als Waar is Kizilay? Waar is AFAD? Waar is de staat? trending op Twitter.

President Erdogan, die de ene blunder na de andere begaat, was glashelder over deze critici. “Mensen die vragen ‘waar is Kizilay?', zijn ondankbaar, normloos en ordinair”. Een president die duidelijk geen schrijntje empathie toont met zijn lijdende volk, en zelfs critici openlijk bedreigt.  

De andere lokale organisatie, AFAD, valt onder het ministerie van Binnenlandse Zaken waarvan de minister aantoonbare relaties heeft met de georganiseerd misdaad. AFAD is schromelijk tekortgeschoten in reddingoperaties en het bieden van nazorg aan slachtoffers. Ook niet zo gek als je kijkt welke expertise ze in huis hebben: veel hooggeplaatste functionarissen, inclusief de voorzitter, hebben de verkeerde achtergrond. Bijna allen hebben een theologische opleiding gedaan en zijn geen expert op het gebied van natuurrampen of rampenbestrijding. Duidelijk een voorbeeld van baantjes toespelen onder corrupte politici.

Een kleine week geleden werd bekend dat AFAD hulpgoederen van een Alevitische organisatie in beslag heeft genomen. Het gaat om tenten, slaapzakken en dekens die de organisatie vanuit het buitenland kreeg gedoneerd. AFAD verbiedt namelijk dat deze goederen, buiten hen om, worden uitgedeeld. Hoewel ze dit nooit zullen toegeven is dit omdat ze zelf alle credits willen opeisen.

Het Nederlands donatiegeld gaat dus naar deze controversiële lokale organisaties. Als er vanuit het buitenland hulp wordt gegeven aan een land, bepalen logischerwijs de autoriteiten daar waar het geld terecht komt. Op de internationale lijst van corruptie staat Turkije op nummer 101 van de 180 landen. Het is de corruptie waardoor meer dan 40.000 mensen hun leven hebben verloren en niet de aardbeving zelf. Tragisch genoeg had er niet 1 dode hoeven vallen als er volgens de geldende bouwschriften werd gebouwd. Corrupte ambtenaren en hebzuchtige aannemers hebben lak aan mensenlevens.

En het is de corruptie die zorgt voor een slechte nazorg. Daarom kan niemand, of het nou Giro555 is of een expert, met zekerheid zeggen dat het gedoneerde geld niet in corrupte handen zal vallen. Althans niet gedeeltelijk. Hebben we dan niets geleerd van de internationale mislukte hulp van de aardbeving in Haïti in 2010? Hulporganisaties zouden er goed aan doen om transparant en eerlijk te zijn over de risico's. Zodat mensen die geld willen doneren ook op de juiste gronden een afweging kunnen maken.