Activisme is zelden netjes

Wanneer vreedzame middelen uitgeput raken, blijft alleen nog escalatie over.

Maatschappelijke vooruitgang ontstaat zelden zonder wrijving. Even zeldzaam is vooruitgang die tot stand komt zonder dat er ergens een ruit sneuvelt, een of andere wet wordt overtreden, of een autoriteit wordt uitgedaagd. Als de geschiedenis ons iets keer op keer laat zien is het dat eigendomsschade of symbolisch vandalisme binnen activisme niet noodzakelijk tekenen zijn van extremisme of irrationaliteit, maar eerder van een democratisch tekort. Wanneer vreedzame middelen uitgeput raken, blijft alleen nog escalatie naar directe actie over om gehoord te worden.

In deze context is het essentieel dat de acties van groepen als Palestine Action, actief in zowel het Verenigd Koninkrijk als Nederland, niet reflexmatig worden veroordeeld, maar geplaatst binnen de bredere geschiedenis van moreel verzet.

Neem de Stonewall-opstand in 1969. Die nacht sloegen LGBTQ+-demonstranten terug tegen systematisch politiegeweld in New York. Ja, de confrontaties waren fel: ruiten sneuvelden, er werden vuisten gebruikt, barricades werden opgeworpen om de macht op afstand te houden. Toch was juist deze eruptie van geweld, zoals het werd omschreven, het startschot voor de internationale Pride-beweging. Anno nu wordt Stonewall niet beschouwd als een gevaar voor de rechtsorde, maar als een mijlpaal in de strijd voor gelijke rechten.

Eenzelfde geldt voor het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) tijdens het apartheidsregime in Zuid-Afrika: nadat vreedzame protesten keer op keer werden neergeslagen, koos men bewust voor sabotage en geweld tegen infrastructuur. Het leverde Nelson Mandela de status van terrorist op, iets wat hij met een levenslange celstraf (waarvan hij 18 jaar uitzat) moest bekopen. Deze strategieën van vandalisme en geweld waren destijds onwettig, maar worden nu erkend als noodzakelijke middelen tegen een onmenselijk systeem.

Palestine Action plaatst zich in deze zelfde traditie. Het is belangrijk om hierbij te vermelden dat de groep zich nog nooit op ook maar enige wijze schuldig heeft gemaakt aan geweld tegen personen. Wat de groep wel doet is doelgerichte sabotageacties uitvoeren tegen onder meer wapenfabrikanten en logistieke knooppunten betrokken bij de levering van militaire goederen aan Israël. Nadat activisten militaire vliegtuigen hadden beklad die gelinkt worden aan leveranties voor het Israëlische leger, werd Palestine Action in juli van dit jaar door de Britse overheid geclassificeerd als een terroristische groepering.

De actievoerders zelf omschrijven zich als klokkenluiders die doen wat de Staat nalaat, namelijk het verstoren van de keten die bijdraagt aan de meest gruwelijke oorlogsmisdaden uit de moderne geschiedenis. De Britse staat zegt met zijn optreden tegen Palestine Action de openbare orde te willen beschermen, termen die ook werden gehanteerd bij het neerslaan van bijvoorbeeld Stonewall en het ANC. In werkelijkheid criminaliseert de politiek tegenspraak, ook wanneer die zoals bij Palestine Action expliciet gericht is op infrastructuur en zoals gezegd nooit op personen.

Ook de Nederlandse tak van Palestine Action heeft de afgelopen maanden meer van zich laten horen. Je herinnert je misschiend de opvallende actie uit maart 2025. Toen besmeurden activisten het Ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag. Dat gebeurde met rode verf, wat symbool staat voor de Nederlandse medeplichtigheid aan het bloedbad in Gaza.

Recent kwam daar de actie tegen Booking.com in Amsterdam bij, waarbij het hoofdkantoor van het reisboekingsplatform werd beklad. Palestine Action bracht daarmee onder de aandacht dat het bedrijf nog altijd locaties verhuurt in illegale Israëlische nederzettingen op de illegaal bezette Westelijke Jordaanoever, ondanks forse internationale kritiek. De boodschap van Palestine Action was helder: wie profiteert van bezetting en kolonisatie, wordt geconfronteerd met de gevolgen van die keuze.

Ook de bekladding van het Paleis op de Dam in Amsterdam waarbij het woord "Intifada" op de muren werd gespoten zorgde voor de nodige ophef. Die actie was wederom niet willekeurig: het Nederlandse koningshuis als vertegenwoordiging van de Nederlandse staat werd op deze manier geconfronteerd met zijn eigen rol in de genocide.

Afgelopen week lieten activisten van Palestine Action van zich horen in Rotterdam door het kantoor van verzekeraar Allianz te besmeuren. Allianz is aandeelhouder van het Israëlische defensiebedrijf Elbit Systems, dat weer betrokken is bij de productie van de militaire technologie die het Israëlische leger gebruikt om de bevolking van Gaza uit te roeien.

De acties van groepen als Palestine Action, maar ook van bijvoorbeeld Just Stop Oil, of Extinction Rebellion (die zich expliciet níet van vandalisme bedienen), komen voort uit urgentie: zij zien met eigen ogen hoe een genocide plaatsvindt in Gaza, wie daar niet tegen optreedt of wie daar via investeringen of productie juist actief of minder actief aan bijdraagt. Het kan niet vaak genoeg gezegd dat de acties bewust beperkt blijven tot eigendomsschade en symbolische interventies. Er wordt geen fysiek geweld tegen personen gebruikt, in tegenstelling tot wat hijgerige media als de T. of ON! je ook proberen wijs te maken. In ditzelfde licht moeten ook de protesten aan universiteiten worden bekeken, waarbij studenten eisen dat hun instellingen zich terugtrekken uit samenwerkingen met Israëlische universiteiten of defensiebedrijven.

Dat hierbij graffiti wordt gespoten of gebouwen tijdelijk worden bezet, is niet de kern van de zaak, ook niet wanneer bij de ontruiming het interieur sneuvelt. Het gaat hier om een uitdrukking van de complete wanhoop van een generatie die wél weigert passief toe te kijken. "Brave" acties als petities, demonstraties en brieven aan politici werken niet, dat is ruimschoots bewezen. Dat stadium is gepasseerd en nu vragen activisten zich af wat dan in vredesnaam wél werkt om een genocide tegen te houden.

In plaats van zich te richten op de daadwerkelijke inhoud van het protest, zien we overheden steeds vaker vooral de vorm bestrijden. De Britse overheid arresteerde een 74-jarige vrouw in Liverpool, Audrey White, omdat ze een bord droeg ter ondersteuning van Palestine Action. Vorige week kwam daar de 81-jarige Deborah Hinton bij, iemand die nota bene geridderd is wegens haar decennialange inzet voor sociale rechtvaardigheid. Deze maatregelen verschuiven de grens van rechtshandhaving naar politieke repressie.

Activisme is zelden netjes. Wie zich verzet tegen macht, treed daarbij noodgedwongen vaak buiten de paden die de macht zelf heeft aangelegd. Dat was zo bij Stonewall, bij het ANC, bij de suffragettes, en dat is nu zo bij Palestine Action. Zijn hun methoden ongemakkelijk? Ja, dat is de bedoeling, maar niet het punt. De werkelijke vraag is of die ongemakkelijkheid je uitnodigt om opnieuw na te denken over wie je bent, waar je staat, wat je tolereert, en welke morele grenzen je bereid bent te trekken.

Waarom vind je een blik soep tegen een schilderij ongemakkelijker dan de talloze mensen die huis en haard verliezen als gevolg van het blijven stoken van fossiele brandstoffen? Waarom word je bozer van een steen door de ruit van Allianz dan van de talloze Palestijnse kinderlijken die op je scherm voorbijkomen? Waarom is degene die een vliegtuig beklad een terrorist, maar heeft degene die een heel volk uitmoordt het “recht op zelfverdediging”?

Protest is geen verstoring van de democratie, maar haar laatste reddingsboei. Wanneer instituties falen, petities en brieven worden genegeerd en demonstraties gecriminaliseerd, dan blijft alleen nog directe actie over als laatste middel om de urgentie van een crisis zichtbaar te maken.

Naschrift: Een vergelijking tussen acties als die van Palestine Action en Just Stop oil, en die van boze boeren en anti-AZC-demonstranten gaat niet op. Hoewel ook die laatste groepen evenveel recht hebben op hun activisme, bestaat er een wezenlijk verschil in de uitvoer. Het in brand steken van auto's om een azielzoekerscentrum te weren richt zich niet tegen de machtsstructuren die onrecht in stand houden, maar juist tegen de slachtoffers ervan, tegen mensen die juist bescherming zoeken. Het strooien van asbest op snelwegen brengt willekeurige burgers in levensgevaar en overschrijdt daarmee de grens die Palestine Action zorgvuldig respecteert: geen geweld tegen personen. Waar Palestine Action zich bewust beperkt tot symbolische acties tegen medeplichtige bedrijven en instellingen, richten deze andere vormen van 'protest' zich ofwel tegen de zwaksten in de samenleving, ofwel tegen de democratische rechtsstaat zelf.