Als de rechtsstaat verdampt moet je jezelf weer beschermen

Mensen zijn bang om herkend te worden, en dat is niet voor niets.

Terwijl jij dit leest, liggen er al wetsvoorstellen klaar om demonstranten te verplichten hun gezicht te laten zien. De verantwoordelijke partijen maken je wijs dat het voor de veiligheid is, maar het gaat er vooral om onwelgevallig protest zo lastig mogelijk, zo niet onmogelijk, te maken.

Ondertussen gaat de overheid steeds harder op onze huid zitten. Overal hangen camera’s met gezichtsherkenning, apps zijn in staat je te volgen, en wat je online zegt en doet wordt in de gaten gehouden. In Amerika zette het Trump-regime technologie in om protesten kapot te maken en mensen doodsbang te krijgen. En in Hongarije gebruikt Orbán diezelfde middelen om tegenstanders klein te krijgen, met harde wetten, manipulatie van media en een constante vinger aan de pols. Dat zijn geen ver-van-je-bed-shows meer. Die tools liggen hier ook gewoon op tafel. Ze worden al ingezet om onze vrijheid op straat stukje bij beetje af te breken.

We kennen inmiddels het voorbeeld van de vrouw in Amersfoort die de politie aan haar deur kreeg na een anti-genocide-protest. Op intimiderende toon werd haar duidelijk gemaakt dat haar sociale media worden gemonitord. Dit is wat digitale controle in de praktijk betekent. Mensen worden gevolgd en bang gemaakt omdat ze hun mond open durven trekken tegen onrecht, zeker wanneer de overheid zelf zwijgt of zich medeplichtig maakt.

Protesten zijn al jaren het laatste redmiddel voor mensen die niet gehoord worden. Maar als je weet dat je gezicht op tientallen schermen staat, dat iedereen kan zien waar je bent en wat je zegt, dan denk je wel twee keer na. Misschien drie. Dit gaat allang niet meer alleen over regels of veiligheid. Dit is een frontale aanval op de ruimte die we hebben om te zeggen: tot hier en niet verder.

Amnesty International roept al jaren dat het demonstratierecht in Nederland wordt afgebroken. Niet alleen door nieuwe regels, maar ook door een sfeer waarin je gek bent als je nog de straat op durft. Mensen zijn bang om herkend te worden, en dat is niet voor niets.

Kijk naar Katwijk. Afgelopen week werden demonstranten tegen de genocide in Gaza fysiek belaagd door pro-Israël-hooligans die door het aanwezige ME-cordon braken. Dat gebeurt niet in een vacuum. Het lukt alleen omdat betogers al van tevoren in de smiezen worden gehouden, vooral via sociale media. Daarom is gezichtsbedekking voor veel demonstranten geen luxe, maar pure noodzaak. Want wat heb je aan het recht om te protesteren als je bang bent voor de gevolgen? Als je je baan kunt verliezen, lastiggevallen wordt of ineens onderwerp bent van een haatcampagne online? Als je gezicht met al je gegevens binnen de kortste keren rondgaat in appgroepen en Telegramkanalen? Dan is anoniem blijven niet een keuze, maar een kwestie van veiligheid.

En laten we wel wezen: kwaadwillenden laten zich echt niet tegenhouden door een verbod op gezichtsbedekking. Die weten allang hoe ze daar omheen moeten werken. Voor wie het écht om veiligheid gaat, biedt de bestaande wetgeving ruim voldoende middelen om geweld en intimidatie aan te pakken. Dit nieuwe verbod doet daar niks aan. Het raakt vooral de mensen die zich op een vreedzame manier uit willen spreken.

Wie merkt dat het hardst? Klimaatactivisten, pro-Palestina-demonstranten, antiracistische groepen. Zij krijgen standaard te maken met zware politiemaatregelen. Ondertussen mogen boeren vrolijk met vlaggen, muziek en trekkers demonstreren, zonder veel tegenwerking. Die leggen snelwegen plat en ploegen het Malieveld om, waarna de politie in plaats van in te grijpen een potje twister met ze lijkt te spelen en ze influistert dat ze het eigenlijk wel met ze eens zijn.

Dit gaat dan ook helemaal niet over veiligheid. Het is een strijd over wie zich vrij mag voelen op straat en wie vooral niet. En die strijd wordt elke dag schever.

Partijen zoals VVD, PVV en BBB duwen deze ontwikkeling keihard vooruit. Maar ook partijen die zich ‘redelijk’ noemen, zoals NSC, laten het gewoon gebeuren. Ze stemmen wetten door die het demonstratierecht verder inperken, ze zwijgen als het misgaat en ze deinzen niet terug voor maatregelen die steeds autoritairder worden. Het is een strategie die we kennen uit landen waar protest grotendeels is uitgeschakeld.

Het is vooral die combinatie van macht en angst die het gevaarlijk maakt. Partijen als de VVD en PVV doen alsof ze het beste met Nederland voor hebben, maar ondertussen staan ze te juichen als protest wordt dichtgetimmerd. Politici als Wilders staan zelfs openlijk te juichen als activisten in elkaar worden getimmerd. Zij steunen wetten die demonstranten nóg zichtbaarder en daarmee nóg kwetsbaarder maken. En als daar kritiek op komt, roepen ze dat het om ‘orde’ en ‘veiligheid’ gaat. In werkelijkheid draait het om ordinaire weerzin tegen iedereen die niet in hun straatje past. Het is een giftige cocktail van controledrift en eigenbelang, ten koste van werkelijke vrijheid.

Een verbod op gezichtsbedekking raakt aan de kern van wat een democratie zou moeten zijn. Als je je gezicht moet verstoppen om jezelf te beschermen, zegt dat niet iets over jou. Het zegt alles over hoe ziek ons systeem aan het worden is. En als we dit normaal gaan vinden, lopen we straks allemaal onzichtbaar rond. Niet omdat we een masker dragen, maar omdat we niks meer durven te zeggen.