Als empathie een scheldwoord wordt

Mannen zouden moeten laten zien dat echt leiderschap niet in dominantie zit.

In mijn praktijk als relatiepsycholoog zitten regelmatig mannen in de stoel met een woedeprobleem. Ze komen omdat hun partner dreigt te vertrekken, omdat hun kinderen bang voor ze zijn, of omdat ze zelf merken dat ze vastlopen. En iedere keer hoor ik ze zeggen dat niemand ze ooit heeft geleerd hoe ze met hun gevoelens om moeten gaan.

Als jongen kregen ze te horen dat huilen zwakte is en dat gevoelens iets voor meisjes zijn, dus verboden terrein. En empathie? Dat werd honend weggezet als iets voor watjes. Invloedrijke mannen bevestigen dit mensbeeld. Amerikanen zoals Musk zeggen hardop dingen als “empathy is weakness”. En miljoenen jongens en mannen horen dat en knikken bewonderend: zie je wel, een échte man voelt niets.

Maar gevoelens verdwijnen niet omdat je ze ontkent. Ze stapelen zich op, en wat overblijft is woede of agressie. Want dat is de enige emotie die mannen mogen laten zien zonder schaamte. Dus wordt dat het masker waarachter angst, onzekerheid en verdriet zich ophopen.

Ik zie het regelmatig. Mannen die hun hele leven hebben geloofd dat ze ‘in control’ moesten zijn, dat ze de baas moesten spelen. Mannen die diep vanbinnen bang zijn, maar dat niet mogen tonen. Mannen die nooit hebben geleerd om woorden te vinden voor hun verdriet en die daarom terugvallen op schreeuwen, schelden en intimideren, of slaan en schoppen. Of, in het ergste geval, verkrachten en vermoorden.

Deze mannen zijn opgegroeid met het idee dat hun waarde gelijkstaat aan macht en controle. Dat hun identiteit verbonden moet zijn met agressieve dominantie, dat succes betekent dat je bovenaan staat en anderen onder je. Ze hebben geleerd dat mannen de norm zijn en dat hun stem vanzelfsprekend leidend is. Zodra andere groepen zichtbaar worden en voor zichzelf opkomen  (vrouwen die hun stem verheffen, trans personen die hun bestaansrecht claimen, mensen van kleur die gelijkheid opeisen) wordt deze vanzelfsprekendheid doorbroken.

Wat voor hen voelt als ‘bedreiging’ is de confrontatie met een nieuwe werkelijkheid waarin macht niet langer vanzelfsprekend is, waarin hiërarchie niet langer absoluut is. Ze ervaren sociale vooruitgang als gevaar, alsof hun hele identiteit wordt aangevallen, en geloven dat ze iets moeten verdedigen, koste wat kost. En dan noemen ze zichzelf ‘strijder’, een held in hun eigen verhaal, terwijl ze eigenlijk juist bang, onzeker en ongeoefend zijn in het omgaan met hun eigen emoties en met de realiteit van gelijkwaardigheid.

Politici versterken dit patroon. Ze zaaien angst voor diversiteit. Ze bestempelen zichzelf, de ‘ingroup’, als de norm en iedereen daarbuiten als vijand, als gevaar voor de samenleving. Jongens die al geleerd hebben dat empathie zwakte is en mannelijkheid domineren betekent, nemen die boodschap bloedserieus. Ze herhalen de harde woorden van macht en minachting. Ze leren dat wie zich bedreigd voelt, naar geweld mag grijpen.

Politici zouden het tegenovergestelde moeten doen. Ze zouden het goede voorbeeld moeten geven door te laten zien dat menselijkheid groter is dan macht. Dat het tonen van gevoelens geen teken van zwakte is, maar van moed. Dat een traan, een luisterend oor, of het durven erkennen van onzekerheid een kracht is die relaties, een samenleving en zelfs een land steviger maakt dan harde woorden en intimidatie ooit kunnen doen.

Ze zouden moeten laten zien dat het lef vraagt om te begrijpen wat anderen voelen, om rekening te houden met kwetsbare groepen, en om conflicten op te lossen zonder geweld. Dat gelijkheid geen bedreiging is voor mannen of machtigen, maar de weg naar vrijheid voor iedereen. Dat wanneer vrouwen, trans personen, mensen van kleur of minderheden opkomen voor hun rechten, dat niet het einde van de samenleving betekent, maar een kans om een samenleving sterker te maken.

Mannen zouden moeten laten zien dat echt leiderschap niet in dominantie zit, maar in durven verbinden, durven voelen en durven beschermen. Niet met wapens, maar met empathie en respect.