Als het systeem kraakt, en jij stil blijft doen wat je altijd deed

In mijn werk met professionals die vastlopen zie ik het keer op keer gebeuren: mensen raken uitgeput, vervreemd van hun werk, hun team en uiteindelijk van zichzelf. Het zijn geen onwillige mensen. Integendeel. Het zijn de mensen met hart voor de zaak, met geweten. Maar ergens onderweg zijn ze iets kwijtgeraakt.

Dat zien we overal: in de zorg, het onderwijs, de jeugdhulp, de politie. Kies een sector, en je hoort het: “Het lukt niet meer.” Te veel regels, te weinig ruimte. Te veel rapporten, te weinig relatie. En dus lopen mensen vast. Of haken af.

De reflex is dan vaak: het systeem is kapot. Te veel bureaucratie. Geen vertrouwen. Alles moet verantwoord, gemeten, geborgd. En dat klopt. Maar het is niet het hele verhaal.

Want het systeem houdt niet alleen mensen gevangen. Mensen houden óók het systeem in stand.

Door zich aan te passen. Door te pleasen. Door alles perfect te willen doen. Door de controle te willen houden. Of juist door te vermijden en te zwijgen.

En juist die strategieën worden onzichtbaar versterkt door systemen die doen alsof inzet oneindig is.

Het wrange is: die patronen zijn ooit ontstaan uit kracht. Verantwoordelijkheid. Loyaliteit. Willen helpen. Het zijn geen ‘fouten’. Het zijn overlevingsstrategieën die diep verankerd zijn geraakt in wie we denken te moeten zijn.

Maar in een verstikkend systeem worden die kwaliteiten valkuilen. De perfectionist raakt uitgeput. De pleaser verliest zichzelf. De controlezoeker raakt alles kwijt. De aanpasser weet niet meer wat hij zelf wil. De vermijder blijft stilstaan.

Ik sprak een jonge wijkverpleegkundige. Slim, betrokken, toegewijd. Ze kreeg een klacht omdat ze een zorgplan te laat had ingevuld. Die week had ze drie crisissituaties opgelost en twee stervenden bijgestaan. Ze huilde, niet om de klacht, maar om haar schuldgevoel. Omdat ze dacht dat zíj had gefaald.

Terwijl het systeem haar al weken op slot zette.

Zo raken mensen klem. Niet alleen door de buitenwereld, maar door het verhaal dat ze over zichzelf zijn gaan geloven.

Ik moet dit kunnen. Ik mag geen fouten maken. Ik moet sterk zijn.

En dus gaan ze door. Koste wat het kost.

Daar moeten we eerlijk naar durven kijken. Niet alleen naar structuren, maar ook naar wat wij zelf blijven doen om overeind te blijven. Want echte verandering vraagt iets van beide kanten.

Ja, het systeem moet anders. Minder regels. Meer vertrouwen. Meer ruimte voor vakmanschap en samenwerking. Maar dat is niet genoeg.

Er is ook iets nodig in de mens. Een wakker worden. Een keerpunt. Een doorbraak.

Niet als langzaam proces, maar als beslissing.

Ik doe hier niet meer aan mee zoals ik het deed.

Ik kijk. Ik kies. Ik neem verantwoordelijkheid.

Dat vraagt moed. En vaak begeleiding, van iemand die naast je staat. Die niet zegt wat je moet doen, maar wel helpt kijken. Helpt herkennen. Helpt doorbreken.

Zinnig werk vraagt om mensen die zichzelf kennen én systemen die ruimte geven. De sleutel ligt aan beide kanten.

En de eerste draai… is van jou.

Een doorbraak is geen proces, maar een beslissing.