Altijd eerst de bijlage lezen: verstopte bezuinigingen

De doorrekeningen van de verkiezingsprogramma’s zijn interessant, maar de conclusies zijn soms wel erg stellig als je weet hoezeer ze op aannames zijn gebaseerd. De onderliggende tabel met concrete maatregelen van de partijen is minstens zo interessant. En onthult bezuinigingsplannen die verder nergens te vinden zijn.

‘Mijn partij is de beste’. ‘Nee, mijn partij is de beste’. Iedere partij wist wel een overzichtje uit de doorrekeningen van het Centraal Planbureau (CPB) tevoorschijn te toveren om ‘de beste’ te zijn. En anders werd er met de nodige creativiteit nog een nieuw overzichtje gecreëerd. Bij wie groeit de economie het hardst, bij wie komen er de meeste banen bij, hoe ontwikkelt de staatsschuld zich?

Tien politieke partijen hebben hun verkiezingsprogramma’s door laten rekenen door het CPB. De resultaten daarvan zijn afgelopen vrijdag gepubliceerd. ‘Keuzes in Kaart 2027-2030’ biedt een overzicht van de budgettaire en de economische gevolgen van de beleidsvoorstellen van de partijen.

Het is goed dat deze partijen hun programma’s door laten rekenen. Toch ben ik ook cynisch over het gewicht dat soms aan deze doorrekeningen gehangen wordt. Precies voorspellen hoeveel banen een bepaalde maatregel oplevert of hoe de ene maatregel op een ander beleidsterrein doorwerkt, is best ingewikkeld en onzeker. De doorrekeningen van het CPB zijn gebaseerd op aannames en rekenregels. Die natuurlijk met de beste bedoelingen zo neutraal mogelijk gekozen worden. Ik wil de integriteit van het CPB niet ter discussie stellen. Maar iedere aanname is potentieel arbitrair.

Wie ruim tien jaar geleden pleitte voor decentralisatie van de jeugdzorg, werd door het CPB in de rekenmodellen beloond met lagere uitgaven voor de rijksoverheid. Maar tien jaar later weten we dat er vooral steeds meer geld naar dit beleidsterrein is gegaan. Het CPB erkent de onzekerheid rond deze aannames zelf ook. Meteen op bladzijde twee van het document ‘Hoofdlijnen Keuzes in Kaart’: ‘Bij de analyse wordt eventuele uitvoeringsproblematiek rond maatregelen grotendeels buiten beschouwing gelaten. In de praktijk blijkt de uitvoering van veel beleidskeuzes weerbarstig, bijvoorbeeld bij hervormingen van het belastingstelsel. Het realiseren van alle plannen binnen de komende kabinetsperiode zal dan ook lastig zijn, en in sommige gevallen zelfs onmogelijk. Desondanks zijn dergelijke maatregelen wel opgenomen in de analyse, ook binnen de kabinetsperiode, om de beleidsintenties van partijen zichtbaar te maken. De uitkomsten van Keuzes in Kaart mogen om die reden niet worden geïnterpreteerd als ramingen.’

In de media wordt veel aandacht besteed aan de hoofdlijnen die het CPB uit de verkiezingsprogramma’s haalt. De nuance dat de gebruikte rekenkundige aannames niet altijd overeenkomen met de weerbarstige werkelijkheid gaat daarbij al snel verloren. Ik vind zelf daarom juist het onderliggende excel-bestand met alle maatregelen die de partijen willen doorvoeren minstens zo interessant. Dit is de input voor de berekeningen door het CPB: de partijen geven aan wat zij willen veranderen, inclusief de bedragen die daarbij horen.

Op basis van deze maatregelen slaat het CPB aan het rekenen, maar de maatregelen zelf geven al een verhelderend inkijkje in de plannen van de partijen. In het verkiezingsprogramma van de VVD waren ‘transformatie in de langdurige zorg’ en ‘kosten beperken’ wel te vinden, maar dat deze partij maar liefst 1,2 miljard euro op de langdurige zorg (= ouderenzorg, gehandicaptenzorg en langdurige ggz) wil besparen, zag ik pas in de CPB-maatregelentabel. JA21 wil hier 1,1 miljard euro besparen. In het verkiezingsprogramma van de ChristenUnie stond al dat ze de bezuinigingen op de gehandicaptenzorg willen terugdraaien, uit de CPB-tabel blijkt dat ze hier 200 miljoen euro per jaar voor uittrekken.

Mijn les: de bijlage is vaak interessanter dan het hoofddocument. Onthoud die tip ook als er straks een coalitieakkoord ligt. Ik open dan in ieder geval éérst de financiële bijlage en dan pas het ronkende hoofddocument.