‘Andersgetinten niet welkom'-roepers zijn het probleem niet

Doe het volgende gedachte-experiment: vraag u af hoe u zich in de wereld waarin we nu leven kunt bevrijden van het kapitalisme. Met andere woorden, ontdoe u van kapitaal-economisch gerelateerde semantiek (taal), cognities (gedachten), en gedrag (denk aan de motivatie geld te verdienen of het überhaupt gebruik maken van een monetair systeem). U losmaken van een sociale context van kapitalisme is vrijwel onmogelijk. U bent geboren in de 20ste of 21ste eeuw en dus bent u ongevraagd onderdeel gemaakt van dit systeem. Kortom, ik kan u niet kwalijk nemen deel te nemen aan het kapitalisme.

Toch doen we dit wel waar het racisme betreft. Telkens wanneer er een racistisch voorval plaatsvindt, vindt er een collectief ‘foei!’ plaats in ons land en gaan we vervolgens weer over tot de orde van de dag. Met andere woorden, we hebben een ‘dweilen met de kraan open’-mentaliteit want racistische voorvallen vinden niet plaats binnen een isolement. Net als het ongevraagd onderdeel uitmaken van het kapitalisme, zijn we allen ongevraagd geboren in een systeem gebaseerd op raciale categorisatie.

Zo was recentelijk ’s Gravendeel in het nieuws , waar de bewoners liever geen mensen zoals ik, of velen van u die een klein beetje (of zelfs heel veel) tint in de huid hebben, in hun dorp willen hebben. Portugese mensen met een mooie mediterrane tint werden als bedreiging gezien en derhalve werd de huisbaas (die zelf ook Portugees is) op niet mis te verstane wijze door middel van een brief medegedeeld dat ‘andersgetinten niet welkom’ zijn. Kortom, twee onschuldige heren waren voor de desbetreffende dorpsbewoners bij voorbaat schuldig omdat ze een bruine huidskleur hebben.

Nu gaan we met zijn allen uiteraard ‘foei’ zeggen. En dit mag ook. Waar het menselijk lijden betreft dienen we de individuele daders aan te spreken op hun gedrag. Toch begint het iets cynisch of wellicht iets hypocriets te krijgen aangezien we dit al sinds om en nabij de 19de eeuw doen zonder ons af te vragen waarom deze mensen zo denken. Dat deze bewoners gemotiveerd zijn mensen met bepaalde biologische kenmerken uit hun dorp te weren moet ergens vandaan komen. Dit heeft een reden.

Zoals mensen niet kapitalistisch worden geboren, zo worden zij ook niet racistisch geboren. Een pasgeboren baby kijkt niet naar een stapel euro’s en denkt ‘die moet ik hebben!’. Zo zal zij ook niet met afgunst naar haar getinte medemens kijken. Het enkel de individuele gevallen met een ‘foei’ berispen zonder daarna de herkomst van het gedrag – het systeem –te bevragen, is actief bijdragen aan datzelfde systeem. Karl Marx zei het al over het kapitalisme: we moeten de systemische werkingen van het kapitaal bevragen willen we ons ontdoen van haar handboeien.

Hetzelfde geldt voor racisme. Die heren en dames in ’s Gravendeel zijn niet debet aan het feit dat zij een product zijn van een racistische samenleving. Terwijl de geschiedenis van de moderne mens honderdduizenden jaren bestrijkt en we zelfs behoorlijk veel informatie bezitten over de complexe samenlevingen van de afgelopen tienduizend jaar, hebben deze dorpsbewoners op school enkel geleerd dat de menselijke geschiedenis begint bij de opbouw van de modern-Europese beschaving (zo’n 500 jaar geleden). Terwijl de meesten van ons nimmer hebben geleerd dat net daarvoor (7de tot 13de eeuw) de Arabieren zo’n zeshonderd jaar het centrum van de wereld waren en een bakermat van intellectuele en politieke beschaving. De ‘s Gravendelers zetten verder wekelijks de televisie op de publieke omroep en zien in Opsporing Verzocht een continue en buitenproportionele instroom van negatieve informatie gerelateerd aan een getinte huidskleur (‘de dader was een donker getinte man van 20 jaar’). Dit terwijl in ons land de meerderheid van misdrijven altijd nog wordt gepleegd door witte daders. De dorpsbewoners kijken verder naar mainstream politieke programma’s waarin de heren en dames politici spreken over ‘achterlijke culturen’, de verkleuring van het ‘blanke’ ras of, sterker, de intellectuele inferioriteit van mensen met een zwarte huidskleur. In het weekend gaan de bewoners om te ontspannen naar de bioscoop, een Hollywood Blockbuster, waarin een wit-Amerikaanse gladgeschoren held een stelletje onverzorgde en goor uitziende Arabieren met een Kalasjnikov neerschiet want de ‘good guy’ mag de getinte ‘bad guys’ uiteraard afmaken. Ondertussen schiet zoonlief in Call of Duty: Modern Warfare op de Xbox een groep moslims met baarden en lange gewaden neer, want ook zij zijn uiteraard allemaal kwaadaardig.

Ik kan blijven doorgaan met het geven van voorbeelden, maar van cruciaal belang is dat de schellen u van de ogen vallen. Dat u het gaat zien. Dat u zich realiseert hoe racisme in en in vervlochten is met onze samenleving – ons dagelijkse leven – en daarom ons brein. Hoe onze cognities het resultaat zijn van een levenslange raciale indoctrinatie die ervoor zorgt dat u en ik racistisch zijn. Niet omdat we zo geboren zijn, maar omdat onze omgeving ons zo heeft gevormd.

Het is de reden waarom u zich anders voelt, misschien zelfs ongemakkelijk, wanneer een zwarte man, vrouw of typisch uitziende moslim tegenover u gaat zitten in de trein. Een mens, waarschijnlijk een fijn mens, net als u. Dit is ook de reden waarom u als werkgever een pracht cv toch linea recta in de prullenmand gooit omdat de naam klinkt als die van een persoon met een bruine huidskleur. Niet omdat diegene de kwaliteiten of intellectuele capaciteiten niet bezit, maar omdat de automatische negatieve associaties in uw brein (gevormd door het systeem waarin u leeft) uitsluiten dat dit een talentvol persoon is.

En het is ook de reden waarom mensen in ’s Gravendeel geen getinte mensen in hun dorp willen hebben. En zij niet alleen, heel veel mensen in ons land staan vijandig tegenover het idee dat Nederlanders zoals ikzelf door hun buurt heenlopen en zij beknotten derhalve mijn vrijheid, en die van heel veel andere Nederlanders, omdat wij hierdoor uit zulke vaak hele mooie plekken wegblijven.

Een witte vriend van me zei me eens dat hij het zich moeilijk kon voorstellen dat racisme zo allesomvattend is en dat mensen met een gekleurde huid zich continu in een staat van alertheid bevinden. Hij vond het maar overdreven en ik realiseerde mij wat een luxe het is om je hier niet van bewust te zijn, om zo vrij te zijn van de dagelijkse stressoren van racisme. Dit veranderde toen hij een half-Surinaamse dochter kreeg. Ik zie in hem nu dezelfde frustratie over het feit dat we nog steeds in een dergelijk mensonterend systeem leven. Hij ondervindt nu aan den lijve wat zijn geliefde dochter dagelijks heeft te verduren, en het mentale doorzettingsvermogen dat er nodig is om toch succesvol te navigeren in zo’n wereld.

Zijn ervaring staat symbool voor wat ik hierboven beschreef: bij hem zijn de schellen van de ogen gevallen. Op het moment dat u ziet hoe diep racisme ingebakken zit in alle facetten van onze culturele wereld, dan gaat het frustreren. Dan gaat het pijn doen, zeker als medemenselijkheid onderdeel van uw persoonlijkheid uitmaakt. Dit is de cruciale realisatie die verandering teweeg kan brengen.

Kortom, als we in de toekomst ongetwijfeld weer eens geconfronteerd zullen worden met racistische spreekkoren, werkgevers, dorpsbewoners of politici, laten we dan de diepere oorzaken bevragen en kijken hoe we ons daartegen kunnen verzetten. Tegen het ingebakken racisme in onze cultuur.