Armoede is geen misdaad – stop de kliklijnen nu

Kliklijnen tegen bijstandsgerechtigden maken van armoede een verdachtmaking. Gemeenten moeten hier direct mee stoppen en als zij dat niet doen, moet de landelijke politiek ingrijpen.

In Nederland bestaan ze écht: meldpunten waar je anoniem iemand kunt aangeven bij een vermoeden van bijstandsmisbruik. Niet een paar, maar in meer dan 200 gemeenten.

In Leiden werd een man met een angststoornis onterecht gemeld. Na een familiebezoek in het buitenland kreeg hij te horen dat er een anonieme tip was binnengekomen. Er zou sprake zijn van uitkeringsmisbruik. Wat volgde was een half jaar onderzoek door de sociale recherche. Niet alleen hij werd gevolgd, maar ook zijn ex-partner en mantelzorger. Er bleek niets aan de hand. De gevolgen waren wel desastreus: angst, stress en blijvende schade.

Kliklijnen maken van armoede een verdachtmaking. Iedereen kan zijn buurman, ex of kennis anoniem aangeven. Zonder bewijs. Zonder verantwoording. Het beleid is niet gebaseerd op feiten, maar op vermoedens en rancune. Mensen die niets verkeerd doen, belanden in een vernederend onderzoekstraject. Formulieren invullen. Bewijzen opsturen. Op gesprekken verschijnen. Hun privéleven blootleggen om aan te tonen dat ze níét liegen.

De cijfers laten zien hoe scheef dit is. In Rotterdam leidde slechts 23 procent van de meldingen tot daadwerkelijke overtredingen. Zeven van de tien beschuldigden bleken dus onschuldig, maar moesten wel maandenlang aantonen dat ze recht hadden op hun uitkering. Toch verdedigde de Rotterdamse VVD-wethouder Tim Versnel dit beleid met de woorden: “Bewoners moeten kunnen aankloppen bij de overheid als er een knagend gevoel van onrecht is.” Daarmee zegt hij feitelijk: het onderbuikgevoel van een buurman weegt zwaarder dan het recht op privacy en menselijke waardigheid. Het is een politieke keuze die onschuldige mensen breekt.

Waar hebben we het dan over? Bijstandsmisbruik wordt geschat op 50 tot 90 miljoen euro per jaar. In de zorg verdwijnt daarentegen ruim 10 miljard aan publiek geld door onrechtmatige declaraties en verspilling. Toch bestaan daar geen kliklijnen. Het contrast is pijnlijk: wie het minst heeft, wordt het hardst gewantrouwd.

We hebben dit eerder gezien. De toeslagenaffaire begon ook met wantrouwen. Burgers werden gezien als verdachten in plaats van gerechtigden. Het systeem was ingericht op straffen, niet op helpen.

Iedereen kent de vrouw uit Wijdemeren. Ze moest duizenden euro’s terugbetalen omdat haar moeder boodschappen voor haar deed. Geen opzet. Geen misbruik. Gewoon familie die elkaar helpt. Toch werd ze gestraft alsof ze fraude had gepleegd. Precies die logica voedt ook de kliklijnen: alles wantrouwen, alles controleren, alles bestraffen.

Sommige gemeenten, zoals Nijmegen en Leiden, hebben de meldpunten inmiddels afgeschaft. Landelijk stijgt hun aantal echter: van 196 in 2021 naar 208 in 2025, zo berichtte de NOS. Dat is geen vooruitgang. Dat is een grove achteruitgang, en moreel onhoudbaar.Gemeenten moeten hier onmiddellijk mee stoppen. Doen zij dat niet, dan is het de taak van de landelijke politiek om deze kliklijnen definitief te verbieden. Alles minder is medeplichtigheid aan beleid dat kwetsbare mensen stigmatiseert, discrimineert en beschadigt.

Stop met kliklijnen. Vandaag. Want een overheid die haar burgers niet vertrouwt, verliest hun vertrouwen.