Bedrijven, neem verantwoordelijkheid voor arbeidsmigranten

Door: Kees Gootjes en Martijn van Leerdam

Arjen Lubach vertelde in zijn show over arbeidsmigratie het verhaal van een arbeidsmigrant die enkele vingers verloren was bij een arbeidsongeval. Hij kreeg van zijn werkgever, een uitzendbureau, een schadevergoeding van 350 euro mee. Vervolgens werd hij op straat gezet. Wie is er verantwoordelijk voor dit soort misstanden? 

Nederland heeft een probleem met arbeidsmigratie. Het is belangrijk om dit goed te formuleren, want arbeidsmigranten zelf zijn niet het probleem. Het probleem is hoe er met hen om wordt gegaan, en wat de gevolgen daarvan zijn. Van de circa 800.000 arbeidsmigranten wordt een groot deel onderbetaald en precair gehuisvest. Zij lopen een groot risico om op straat terecht te komen, waar ze verder afglijden omdat gemeenten hen niet opvangen.

De gevolgen zijn voorspelbaar: een groeiend aantal dakloze mensen op straat. Een bestaan op straat leidt tot extreme stress, waardoor verslaving en psychiatrische problemen vaak niet lang uitblijven. Deze situatie is niet voorbehouden aan de grote steden. In elke omgeving met arbeidsintensieve industrie en landbouw worden arbeidsmigranten op straat gezet. Boswachters uit onder meer Limburg, Brabant en Zuid-Holland trokken al aan de alarmbel.

Wie is de schuldige?
Gewoonlijk wordt er met de beschuldigende vinger gewezen naar de politiek. Dat is deels terecht, want al in 2020 deed de Commissie Roemer een reeks zinnige aanbevelingen voor het reguleren van arbeidsmigratie en het beschermen van arbeidsmigranten. Wetgeving blijft echter uit. In de praktijk worden veel dakloze arbeidsmigranten door de overheid in de steek gelaten. Slechts mondjesmaat worden er nieuwe opvangvoorzieningen geopend, voor wanneer het leed al is geschied.

Sommige politici wijzen zelfs naar hulpverlenende instellingen, zoals de Pauluskerk in Rotterdam. Zij zouden een magnetische werking hebben op kansarme migranten. Dat is de wereld op z’n kop, want diezelfde overheden en hun hulpverleners verwijzen dakloze mensen naar zulke instellingen door.

Grote bedrijven
In het publieke debat over arbeidsmigranten is de rol van grote bedrijven onderbelicht, terwijl zij de ‘aanzuigende werking’ veroorzaken waar uitzendbureaus graag gebruik van maken. Neem pakketjesbedrijven als voorbeeld. Zij zijn afhankelijk van de inzet van duizenden arbeidsmigranten voor hun pakketjesdiensten – de Arbeidsinspectie constateerde vorig jaar dat ongeveer 80% van alle werkzaamheden in depots door flexkrachten worden uitgevoerd. Daarbij is sprake van talloze misstanden. Een FNV-rapport laat zien dat arbeidsmigranten 40% minder verdienen dan collega’s met vaste contracten.

Ook bij andere grote bedrijven werken duizenden arbeidsmigranten, gewoonlijk via uitzendbureaus, wiens huisvesting gekoppeld is aan hun arbeidscontract. Binnen de kortste keren worden zij zowel letterlijk als figuurlijk op straat gezet: ze verliezen niet alleen hun baan, maar ook hun woonruimte. Het helpt niet om te wijzen naar hulpverleners. Ook het openen van een nieuwe daklozenopvang is dweilen met de kraan open.

Eigenbelang
Ondernemers hebben hun eigen verantwoordelijkheid. Als arbeidsmigranten noodzakelijk zijn voor het functioneren van een onderneming, moet de onderneming hen in vaste dienst nemen. Als bedrijven arbeidsmigranten huisvesten, moet die huisvesting fatsoenlijk en betaalbaar zijn. En als bedrijven arbeidsmigranten ontslaan, moeten ze erop toezien dat deze oud-medewerkers niet afglijden op straat.

Het gaat daarbij niet om altruïsme, maar om welbegrepen eigenbelang. Als grote bedrijven arbeidsmigranten uitbuiten en de schadelijke effecten daarvan afschuiven, ondergraven ze hun eigen verdienmodel. Het draagvlak voor arbeidsmigratie holt immers achteruit. Dat gaat ten koste van de economische vooruitzichten.

Dat is momenteel goed te zien in de Verenigde Staten, waar de populistische wind een president aan de macht heeft gebracht die de binnenlandse economie enorme schade toebrengt. En bedrijven die de gunst van de samenleving en de aandeelhouder verliezen, zoals Tesla, kunnen plotseling een groot deel van hun beurswaarde verliezen.

Ook vanuit de samenleving gezien is er geen plek voor bedrijven die over de rug van laagbetaalde arbeidskrachten winst maken en deze mensen zonder pardon op straat laten zetten. Bedrijven en ondernemers zijn dan ook aan zet.

Ook de overheid aan zet
Intussen is er ook werk aan de winkel voor de overheid. In 2022 heeft het kabinet het Nationaal Actieplan Dakloosheid gelanceerd, met het doel om de dakloosheid in 2030 geheel te laten verdwijnen. Het nieuwe kabinet heeft echter nog nauwelijks stappen gezet. De aanbevelingen van de Commissie Roemer, over het reguleren van arbeidsmigratie, zijn op soortgelijke wijze in een bureaulade beland.

Als het kabinet en het bedrijfsleven hun verantwoordelijkheden ontlopen, dan hebben we te maken met een onverantwoordelijke bedrijfssector en een onbetrouwbare overheid. Als gevolg daarvan zijn niet alleen dakloze arbeidsmigranten de pineut, maar de samenleving als geheel – en daarmee ook bedrijven en politieke partijen zelf.

Kees Gootjes is directeur van De Nieuwe Beurskoers. Martijn van Leerdam is predikant-directeur van de Pauluskerk te Rotterdam.