Bepalende tijden voor links Nederland

Door: Alessandro van Haag en Adam Krid

Donderdag 12 juni werd bekend dat de leden van GroenLinks (GL) en de Partij van de Arbeid (PvdA) in grote meerderheid hebben gestemd met het plan om een nieuwe fusiepartij op te richten in 2026. Eindelijk, meer dan 50 jaar na keerpunt '72 en vele ongemakkelijke linkse kopjes koffie verder is de doorbraak op links dan gekomen.

De fusie tussen GL en de PvdA was vanaf het begin geen strategische zet om meer stemmen te winnen, maar een diep-ideologisch gedreven keuze. Het fusiebesluit is geen eindpunt, maar wat ons betreft juist het begin van een nieuw proces: een noodzakelijke ideologische herijking.

Ideologische wortels begrijpen
Het lijkt misschien wat abstract, het ideologische fundament van de partij. Maar wie kijkt naar de geschiedenis van GL en de PvdA ziet dat de tijd waarin deze partijen zijn opgericht, en wat de ideologische grondslagen waren, uiterst belangrijk zijn in de verdere ontwikkeling van de ideologische koers en de identiteit van de partij.

Bij de PvdA is duidelijk te zien dat de partij zeer beïnvloed is door de verzuiling en de grote depressie van de jaren 30. De ideologische grondslag van de partij ligt in het opzetten van een verzorgingsstaat en het streven naar volledige werkgelegenheid.

Sociaaldemocraten in Nederland zagen de ontwrichtende effecten van werkloosheid en de crisis op democratieën in Europa. Dit heeft een grote rol gespeeld in de ideeën en identiteitsvorming van de PvdA. Het is een partij geweest die altijd heeft gestaan voor de boel bij elkaar houden, en dat is niet los te zien van de gebeurtenissen in de jaren 30 en 40

Bij GL is het duidelijk te zien dat de partij in ideologisch opzicht echt een product is van de jaren 90. De partij komt uit de tijd waarin het socialisme in diskrediet was gebracht. Maar met idealen zoals duurzaamheid en bestaanszekerheid is de partij altijd links gebleven. De doorwerking van de ideologische oorsprong ligt niet zozeer in concrete beleidsplannen, maar juist in het feit dat GL altijd vast heeft gehouden aan idealen zonder het te willen gieten in een strak gedefinieerde ideologie.

De ideologische leegte van politieke partijen
De nieuwe partij zal worden opgericht in een tijd waarin de grote middenpartijen ideologisch zijn verwaterd. Politicoloog Tom van der Meer beschrijft in zijn boek ‘Waardenloze politiek’ hoe de politieke partijen in het midden steeds meer inwisselbaar zijn geworden door het loslaten van ideologische standpunten.

Zo is de VVD niet meer herkenbaar als duidelijk liberale partij, en heeft het CDA tot de opkomst van Henri Bontenbal ook geen duidelijk profiel gehad.

Daartegenover zien we de opkomst van verschillende politieke partijen die het conflict opzoeken en breken met technocratisch denken, zoals FvD, BBB en NSC. Deze partijen schoten als paddenstoelen omhoog in de peilingen, om vervolgens om uitlopende redenen totaal in te storten. Opvallend is dat ook deze nieuwe partijen geen vaste ideologische-koers kennen. Deze partijen zijn opgericht rondom enkele nauw gedefinieerde hedendaagse problemen of belangen: nieuwe bestuurscultuur, de landbouwproblematiek, etc.

Herijking van ideologie op links
We staan vanwege grote uitdagingen zoals de klimaatcrisis, verschillende ​​internationale conflicten, opkomend extreem rechts, en groeiende ongelijkheid en bestaansonzekerheid, misschien wel voor de grootste uitdagingen sinds de oorlog. Het is tijd om duidelijke keuzes te maken. Alleen een sterke, ideologische, linkse partij is in staat om oplossingen voor deze problemen te formuleren.

Dat vraagt om een partij die voortdurend in beweging is, waarin debat en meningsverschil niet worden gezien als lastig, maar als noodzakelijk om de standpunten scherp te houden, en zo ook de vertegenwoordiging. Het is wat ons betreft een misvatting dat een partij sterker wordt van rust en eensgezindheid. Om dit mogelijk te maken moet de nieuwe beweging van GL-PvdA nu kiezen voor goed georganiseerde ledendemocratie. Zo kan zij uitgroeien tot een brede volksbeweging en een alternatief zijn voor de vele partijen zonder duidelijke ideologische kern of koers.

Het belangrijkste is dat je niet de mensen verliest die het met je eens zijn. Dat borg je door (structureel) ruimte en tijd voor georganiseerd debat in te bouwen. Daaruit volgt een stabiele en breed gedragen ideologische koers, die zorgvuldig ontwikkeld is en onderhouden wordt door de leden van de partij. De mensen die dit goed kunnen uitdragen, volgen daar ook uit. En dat is nodig om betrouwbaar te zijn.

Zo kan de nieuwe partij zich ook echt verbinden in haar achterban en oplossingen brengen voor problemen van vandaag en morgen.