Bij zelfdoding regeert de eenzaamheid

“Oud-minister Ella Vogelaar (69) onverwachts overleden”, kopte de NOS dinsdagavond. Het eerste wat ik ‘hoopte’ was een hartaanval of iets anders acuuts fysieks, want zelfdoding is onder de doodsoorzaken de slechtst verteerbare. Het betekent op zijn minst dat de overledene diep ongelukkig is gestorven en dat de dood misschien afwendbaar was geweest. Een schokgolf ging door het land. Wellicht kent iedereen wel iemand die door zelfdoding stierf, want het gebeurt maar liefst vijf keer per dag in Nederland.

Door welk denken word je beheerst onderweg naar die daad en wat zouden je laatste gedachten zijn? Hoe lang heb je het overwogen en hoe doorwrocht was die overweging? Groeide zij gaandeweg uit tot een wens? Werd het een stille wens, een razend intern verlangen, een wanhopig gedreun in je hoofd, of heb je het gedeeld met iemand anders? Wat heeft die ander toen gedacht of gedaan? In een ander, vaak voorkomend scenario was het een impuls. Een vlaag van verstandsverbijstering, soms van willen vliegen, van gekte. Maar er is altijd sprake van waangedachtes bij zelfdoding, zoals dat je denkt dat je anderen alleen maar tot last bent, of hoopt dat de pijn eindelijk stopt als jij stopt.

We weten van overlevenden van suïcidepogingen dat spijt relatief vaak voorkomt. Dat is al even onverdraaglijk, de eenzaamheid van dat je tijdens de poging toch door wilt leven, maar niet meer terug kunt. En dat niemand dat ooit zal weten, want spelen met zelfdoding is spelen met het definitieve. Dat lijkt er juist zo aanlokkelijk aan.

Mensen die zichzelf van het leven beroven, sterven niet aan een angststoornis of aan een depressie; ze sterven om te ontsnappen aan de schaamte, de wanhoop en de eenzaamheid die ze door hun problemen zijn gaan ervaren.

Daarom helpt praten. Het helpt om te ontsnappen uit de dwingende maalstroom aan negatieve gedachten, om alternatieven te vinden. Het helpt om begrip voor jezelf te krijgen, het enige tegengif tegen de schaamte die alles kapot wil maken. Het helpt om de eenzaamheid op te heffen.

Bij zelfdoding regeert de eenzaamheid. De dood is in zichzelf een nogal eenzaam fenomeen, maar zelden komt dit zo sterk tot uitdrukking als bij een suïcide. We blijven achter met talloze vragen en open eindes. We willen het begrijpen, rust voor die ander en onszelf, een antwoord op het waarom. Richting voor onze schuldgevoelens, boosheid, troost voor ons onstelpbare verdriet. Maar we zullen het nooit helemaal kunnen weten. Zo worden we, naast door de dood, nog een keer van elkaar gescheiden. Het enige instrument dat weerstand biedt, is de vragen te laten zweven en ons te hechten aan het leven van die ander, aan de liefde die ons, desnoods in de vorm van pijnlijk gemis, blijft binden.