Boeren in de val: hoe populisme de landbouw misleidt

In 2016 stemden Amerikaanse boeren massaal op Donald Trump, aangetrokken door zijn beloften om hun industrie te beschermen. Zeven jaar later, in Nederland, deden boeren hetzelfde door in groten getale BBB te steunen. Beide groepen hoopten dat deze leiders hen zouden bevrijden van jarenlange onzekerheid en druk van bovenaf. Maar de geschiedenis herhaalt zich: de beloftes waren groot, de resultaten bedroevend.

De valkuil in de Verenigde Staten
Trump’s retoriek over het beschermen van de “echte Amerikanen” resoneerde diep in agrarische gemeenschappen. In staten als Iowa en Nebraska, waar landbouw de ruggengraat van de economie vormt, stemden boeren hem in 2016 en 2024 massaal naar het Witte Huis. Maar de gevolgen van zijn beleid waren desastreus. Zijn handelsconflict met China kostte de Amerikaanse landbouwsector naar schatting $27 miljard in 2018 en 2019. Ironisch genoeg moest Trump vervolgens $32 miljard aan subsidies uitdelen om de schade te beperken.

Daar bleef het niet bij. Zijn strenge immigratiebeleid leidde tot een tekort aan arbeidskrachten, terwijl ongeveer 45% van de Amerikaanse agrarische werknemers – zo’n 1 miljoen mensen – geen legale status heeft. Dit verstoorde de voedselproductie en verhoogde de kosten voor boeren. Daarnaast stapten grote markten, zoals China, over naar alternatieve leveranciers voor soja en maïs, wat de afhankelijkheid van Amerikaanse boeren ondermijnde.

Het resultaat? Tussen 2017 en 2022 verdwenen maar liefst 141.000 Amerikaanse boerderijen, aldus cijfers van het Amerikaanse ministerie van Landbouw. Desondanks bleven veel boeren Trump steunen. Hij verwoordde hun frustraties en gaf hen het gevoel dat ze gehoord werden, zelfs als zijn beleid hun problemen verergerde.

De Nederlandse variant
In Nederland zagen we een vergelijkbaar patroon in 2023. Boeren die jarenlang knel zaten door het stikstof- en mestbeleid, stemden massaal op BBB. De partij, die zich profileerde als de stem van het platteland, haalde bij de Provinciale Statenverkiezingen maar liefst 17 zetels in de Eerste Kamer. Het was een duidelijk signaal: de boer voelde zich genegeerd door Den Haag en zocht een uitweg.

Maar wat heeft BBB tot nu toe bereikt? De stikstofproblemen, die de kern vormen van de onzekerheid in de agrarische sector, blijven onopgelost. Minister Femke Wiersma van BBB heeft uitstel gevraagd voor het handhaven van emissieregels voor zogeheten PAS-melders. Dit is echter slechts een tijdelijke oplossing. Over 13 dagen, in 2025, zullen duizenden boeren opnieuw geconfronteerd worden met juridische onzekerheid en mogelijke bedrijfsbeëindigingen.

Het “mestprobleem” verergert eveneens. De Europese Unie trok Nederland’s uitzonderingspositie in, waardoor melkveehouders nu hogere kosten hebben voor het afvoeren van overtollige mest. Veel boeren dreigen hierdoor failliet te gaan, terwijl BBB blijft vasthouden aan schijnoplossingen en juridische knutselwerk.

Populistische beloften, structurele problemen
Wat zowel Trump als BBB gemeen hebben, is dat ze grote beloftes doen zonder structurele oplossingen te bieden. Trump gaf boeren subsidies om de pijn van zijn beleid te verzachten, terwijl BBB juridische achterdeurtjes opent om regels te omzeilen. Maar de kernproblemen – zoals lage marges, schaalvergroting en milieudruk – blijven bestaan.

De focus op korte termijn werkt slechts tijdelijk. In de VS zien we dat veel boeren nu, jaren na Trump’s beleid, financieel aan de rand van de afgrond staan. In Nederland zien we hetzelfde patroon: BBB schuift deadlines en handhaving voor zich uit, terwijl de kosten voor boeren blijven stijgen. Ondertussen blijft het aantal faillissementen in de landbouwsector stijgen.

Identiteit als valkuil
Waarom blijven boeren op deze leiders stemmen? Identiteit speelt een cruciale rol. In de VS is de boer een symbool van de “American Dream”, terwijl in Nederland de boer wordt gezien als hoeder van het platteland. Populisten weten hoe ze dat sentiment moeten bespelen. Ze bieden boeren geen structurele oplossingen, maar wel een podium voor hun frustraties. En dat podium voelt op korte termijn als erkenning.

Wat boeren écht nodig hebben
Wat boeren nodig hebben, is leiderschap dat verder kijkt dan de volgende verkiezingen. Het huidige landbouwsysteem is niet houdbaar: de focus op maximale productie tegen minimale marges leidt tot uitputting van boeren, natuur en het landschap.

In plaats daarvan moeten we investeren in duurzame landbouw. Boeren zouden beloond moeten worden voor hun rol als beheerders van het landschap, bijvoorbeeld door financiële prikkels voor biodiversiteitsherstel en koolstofopslag. Dit vereist een langetermijnvisie, waarin boeren en natuur elkaar versterken.