Bontenbal boert vooruit, Jetten stagneert, Yeşilgöz halveert – maar wie krijgt de kritiek?

Je kunt ze in veel opzichten met elkaar vergelijken: Henri Bontenbal, Rob Jetten en Dilan Yeşilgöz. Jong, fris verpakt leiderschap, geboren uit de politieke chaos van 2023. En niet toevallig begonnen ze alle drie in dezelfde maand: augustus 2023. Een nieuwe generatie stond op, althans, zo verkochten de partijen het. Maar wat heeft het ons gebracht?

De aanleiding voor deze column ligt niet in de Haagse wandelgangen of een mediarelletje, maar in kritiek uit mijn eigen bubbel. VVD-stemmers – je weet wel, de mensen die vroeger naar Zomergasten keken en nu vooral podcasts luisteren over leiderschap – vonden dat ik op Joop.nl wel érg vaak kritisch was op Yeşilgöz. Ze noemden het “bashen”. Dat zette me aan het denken.

Eerlijk is eerlijk: ik heb inderdaad meer over haar geschreven dan over Rob Jetten. Niet omdat ik Yeşilgöz moedwillig kapot wil maken, maar omdat ik gewoon niet begrijp wat duizenden VVD-leden bezielt om stilzwijgend toe te kijken hoe hun partij onder haar leiding in een identiteitscrisis belandt. Maar goed, mijn vrienden hadden een punt: was ik zelf wel kritisch genoeg op mijn ‘eigen’ partijleider?

Mijn eerste reactie was natuurlijk pedagogisch superieur: “Honden hebben bazen, mensen hebben voormannen.” Maar daarna ben ik – nerd als ik ben – in de cijfers gedoken. Want wie de leider volgt, moet ook het resultaat slikken.

De cijfers liegen niet (of toch wel?):

Peilingwijzer – 10 augustus 2023 (bij aantreden):

• CDA: 3%
• D66: 6%
• VVD: 16%

Tweede Kamerverkiezingen – 22 november 2023:

• CDA: 3%
• D66: 6%
• VVD: 15%

Peilingwijzer – 3 september 2025:

• CDA: 15%
• D66: 7%
• VVD: 8%

Tussen augustus en november 2023 – de campagneperiode onder nieuw leiderschap – gebeurde er weinig: alle drie konden hun partij nauwelijks in beweging krijgen. Maar wat daarna gebeurde, is wél opvallend. Bontenbal kreeg het voor elkaar om het CDA te vervijfvoudigen. Jetten hield D66 min of meer stabiel. En Yeşilgöz? Die halveerde de VVD.

Je zou denken: case closed. Maar toen kwamen mijn vrienden met hun eigen lezing. Je moet, zo stelden ze, niet kijken naar peilingen, maar naar waar de partij vandaan kwam bij de vorige verkiezingen (2021). Daar stond de VVD op 21%, D66 op 15% en CDA op 9%. Vanuit dat perspectief is D66 óók gehalveerd. En dus, vonden zij, had ik net zo kritisch op Jetten moeten zijn als op Yeşilgöz. Want “iedereen levert in”.

Tja. Zijn dit eerlijke inzichten of rekenkundig rookgordijn? Cijfers bieden geen eenduidige waarheid. Wel valt op dat Yeşilgöz dagelijks de media domineert – zelden positief – terwijl Jetten nauwelijks zichtbaar is tussen het gekrakeel van links en rechts. Zelfs toen hij aankondigde tien nieuwe steden te willen bouwen – een ambitieus plan met een kern van urgentie, maar politiek gezien weinig geloofwaardig in realisatiekracht – verdween het snel van de agenda. Niet vanwege gebrek aan visie, maar vanwege gebrek aan electorale zwaarte.

De vraag is: wie voert er eigenlijk nog het debat? Of is dat debat allang verschoven naar een tweestrijd tussen Bontenbal en Timmermans? Een tweestrijd die, als je de peilingen mag geloven, links dwingt tot een strategische keuze. Wie een kabinet zónder VVD wil – en dat sentiment leeft binnen D66, ook al fluistert men het liever dan dat men het schreeuwt – zal mogelijk de tanden op elkaar moeten zetten en strategisch GL-PvdA stemmen. Niet vanwege ideologische verliefdheid, maar om te voorkomen dat CDA, VVD en JA21 het nieuwe motorblok worden.

Het is de herhaling van 2012 – maar dan anders. Toen ging de campagne in de slotweken over Rutte versus Samsom. Pechtold liep met paarse flyers op straat om kiezers naar D66 te trekken. Tevergeefs: D66 belandde niet in de coalitie. Nu lijkt D66 zelf op zo’n zijspoor te raken. De eigen boodschap is te zacht om tegenwicht te bieden aan het geweld van de grotere blokken. En als we Pechtolds les vergeten – dat strategisch meebewegen soms nodig is om überhaupt mee te doen – dan eindigen we straks als decorstuk.

Misschien moeten we dus wél een toontje lager zingen over Yeşilgöz. Maar wie echt denkt dat D66 en de VVD nu op gelijke voet staan qua koers en leiderschap, ziet iets belangrijks over het hoofd: D66 probeert tenminste nog toekomstvisies te formuleren, Yeşilgöz draait rondjes in een identiteitscrisis. De één staat stil, de ander zakt weg.

Maar zelfs dat verschil zegt nog niet alles. Want in de politiek geldt soms ook: pas als je echt onderuitgaat, ontstaat de ruimte voor iets nieuws. Misschien moet je eerst langs de afgrond om jezelf te kunnen heruitvinden – of voorgoed te verdwijnen.

Sommigen vinden zichzelf opnieuw uit aan de rand van de afgrond – anderen zetten daar gewoon een selfie op Instagram.