Brexit, het belangrijkste wapenfeit van Europese populisten, is een totale teleurstelling

De campagne werd gevoerd met de pakkende, simplistische slogans waar populisten de publieke opinie mee weten te kneden. Take back control, maanden de Brexit-aanhangers de Britse bevolking. De leuze bevat een klassiek frame, alsof de Britten geen controle meer hadden over hun land. In werkelijkheid zijn ze na de Brezit de controle die ze kregen door nauwe samenwerking met andere landen juist kwijtgeraakt. De belofte was dat de immigratie zou afnemen, door het opzeggen van de Euopese samenwerking is die alleen maar toegenomen. En de populisten beloofden gouden bergen: door het verlaten van de Europese vrije markt zou de handel enorm toenemen. Dat klinkt even onlogisch als door de droogte heb je straks meer te drinken maar een groot deel van de Britse kiezers trapte er in. Via het favoriete wapen van populisten, een referendum, stemden ze voor het verlaten van de EU. Wellicht omdat als een leugen maar groot genoeg is, het vanzelf onvoorstelbaar wordt dat het niet de waarheid is.

Vijf jaar geleden werd de door populisten in gang gezette Brexit realiteit. Het resultaat is dat het VK er slechter voor staat dan voorheen. Een meerderheid van de Britten heeft dan inmiddels ook spijt van de keuze. Een terugkeer naar de EU is in theorie weliswaar mogelijk maar de riante, invloedrijke positie die Londen ooit in Brussel wist te bemachtigen is voorgoed verloren.

NRC zet de resultaten op rij aan de hand van thema's die het Brexit-debat domineerden. Allereerst de immigratie, het belangrijkste motief voor veel kiezers.

Een belangrijke overweging voor veel Britten was dat ze een einde wilden maken aan het vrije verkeer van personen. Het VK bepaalt nu zijn eigen migratiebeleid weer en dat heeft een „psychologisch gevoel van vrijheid opgeleverd”, zegt Catherine Barnard, hoogleraar EU-recht en plaatsvervangend directeur van de denktank UK in a Changing Europe. „De paradox is alleen dat sinds de Brexit het aantal immigranten dramatisch is gestegen.” Na het Brexit-referendum nam het aantal personen dat uit de EU naar het VK kwam gestaag af. Maar al snel compenseerden migranten van buiten de EU die daling. Vóór de Brexit lag de netto migratie gemiddeld rond de 250.000 mensen. Een paar jaar later waren dat er drieënhalf keer zo veel en kwamen netto 906.000 personen naar het VK.

Een tweede thema was handel. De Brexiteers beloofden dat die enorm zou gaan toenemen als het land verlost was van het EU-lidmaatschap. De resulaten liegen niet. Brexit heeft geleid tot de terugkeer van een enorme bureaucratie die de EU juist heeft afgeschaft. De export door kleine bedrijven is met bijna een derde afgenomen en bij middelgrote bedrijven is dat 15 procent. 20.000 bedrijven zijn gestopt met exporteren. Het resultaat is dat de handel in goederen nu bijna tien procent lager is dan voor de Brexit. Het VK presteert beduidend slechter dan andere landen. De verwachting is dat het in de toekomst eerder slechter dan beter gaat worden omdat de grenscontroles nog niet overal volledig zijn doorgevoerd. Wat er wel op vooruit ging waren de verdiensten van consultants, accountants en andere dienstverleners, zij overtreffen nu de handel in goederen.

Overigens zijn niet alle Brexiit-lovers overtuigd van hun foute keuze. De meest fanatieke beweren dat de Brexit nog harder uitgevoerd moet worden om de gewenste resultaten te behalen, een redeneerwijze die fundamentalisten en andere extremisten eigen is. Ze schuiven de consequenties van hun keuze in de schoenen van politici. De meeste Britten mijden het onderwerp Brexit overigens liever. Zoals gebruikelijk bij populistische politiek en de bijbehorende polarisatie is er grote verdeeldheid gezaaid onder de bevolking waardoor het onderwerp onbespreekbaar is geworden.

Voor de populistische minderheid maakt dat niet uit, zij hebben de meerderheid hun wil kunnen opleggen. En daar was het ze om te doen. Maar als ze willen proosten zijn ze wel een stuk duurder uit want door de Brexit zijn de prijzen van alcolholhoudende dranken fors gestegen, net als die van alle andere boodschappen.