Buigen of barsten voor Oekraïne in de onderhandelingen

Duidelijk is dat Oekraïne niets zal winnen aan deze oorlog.

Onderstaande werd donderdag 24 april uitgesproken door Guido van Leemput tijdens de maandelijkse bijeenkomst van Stop de Oorlog Amsterdam op het Spui in Amsterdam

Vandaag is de oorlog 38 bloedige maanden bezig. Er zijn pogingen om een einde te maken aan ‘de hete fase’ van die oorlog. De afgelopen dagen is gebleken dat de onderhandelingen die op Amerikaans initiatief zijn gevoerd in een kritieke fase zijn gekomen.

De laatste ontwikkeling is dat een ontmoeting in Londen tussen Westerse landen en Oekraïne over een plan voor het einde van de oorlog met zware meningsverschillen is beëindigd en niet tot resultaat heeft geleid. De VS vinden dat Oekraïne zijn voorstellen moet accepteren. Zo niet, dan dreigt de Amerikaanse regering haar initiatief te staken.

Dat brengt me op de volgende punten;

1.    Wat gebeurde er in Londen?
2.    De Amerikaanse positie tegenover de oorlog
3.    Wat is het voorstel?
4.    De overgave van de Krim
5.    De betekenis van dit plan voor de EU 

1.    Wat gebeurde er in Londen?
Woensdag 23 april kwamen vertegenwoordigers van de VS, Oekraïne, Frankrijk, Groot-Brittannië in Londen bijeen om een voorstel tot het beëindigen van de oorlog met elkaar af te stemmen. Als overeenstemming kon worden bereikt dan zouden de VS dat aan de Russische regering melden.

In de dagen voorafgaand aan deze bijeenkomst besloten de VS om de status van hun delegatie te verlagen. Rubio, de minister van Buitenlandse Zaken, en Witkoff hoofdonderhandelaar met Rusland kwamen niet. De aanleiding was dat Oekraïne niet akkoord wilde gaan met het voorstel, waarover het voor het Paasweekend op een eerdere bijeenkomst, toen in Parijs, had gehoord.

2.    De Amerikaanse positie tegenover de oorlog
De breuk van Londen leidde er toe dat de Amerikaanse regering dreigt te stoppen met onderhandelen. Dat dreigement werd ook al vorige week geuit, maar toen was nog niet duidelijk wat de aanleiding was.

De positie van de Amerikaanse regering is dat zij de oorlog in Oekraïne wenst te beëindigen. Binnen honderd dagen. Trump stelt dat de situatie aan het front niet meer in het voordeel van Oekraïne kan worden gekeerd. De militaire krachtsverhoudingen moeten worden erkend en de oorlog moet stoppen met de erkenning van die situatie. Er moet dan ook niet meer worden geprobeerd iets daaraan te veranderen met wapenzendingen. Daarnaast erkent de regering Trump de positie van Rusland in de wereldpolitiek. Een akkoord en verder, zo is de Amerikaanse positie.

Daarnaast is het duidelijk dat de Amerikaanse regering meer opbrengsten en minder kosten wil uit haar buitenlandse politiek. Dat heeft er toe geleid dat de kosten die de vorige Amerikaanse regering voor Oekraïense wapens heeft gemaakt, wenst terug betaald te krijgen.

Bovendien vindt het dat landen in Europa, leden van de NAVO of leden van de EU, meer moeten betalen. Meer moeten uitgeven aan Amerikaanse wapens en meer aan Oekraïne, als ze dat willen. De VS zijn niet bereid veiligheidsgaranties aan Oekraïne te geven of als achterwacht te dienen ter beveiliging van eventuele Europese troepen in Oekraïne.

3.    Wat is het voorstel?
Aan de vooravond van de besprekingen in Londen lekte het plan uit dat Rusland en de VS nu bespreken. Oekraïne moet een aantal bittere pillen slikken en ook de Europese landen die grote plannen voor een troepenmacht hebben opgesteld, moeten weten dat ze niet door de VS zullen worden gesteund of gered als het mis gaat. Dat betekent dat de Oekraïense en Europese positie zwak is.

De Britse Telegraph heeft de meest concrete tekst en spreekt van een zevenpuntenplan. Hier een schets van de hoofdzaken, er zijn nog meer gedetailleerde plannen maar die worden hier niet opgesomd.

-       De punten een en twee betreffen een onmiddellijk staakt-het-vuren gevolgd door directe onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne.

-       Punt drie houdt in dat Oekraïne afziet van het lidmaatschap van de NAVO, maar wel tot de EU mag toetreden. Europese landen mogen een ‘garantiemacht’ in Oekraïne opstellen, maar de VS zijn niet de gewenste backstop, de garantie op veiligheid. De Britten hadden al gemeld niet naar Oekraïne te gaan zonder zo’n Amerikaanse garantie.

-       Punt vier gaat over land. Amerika zal Russische soevereiniteit erkennen over de Krim. Bovendien zou onder dit punt de huidige frontlijn tot grens worden bevroren, zonder dat Rusland de vier provincies die het in 2022 annexeerde volledig bezet.

-       Punt vijf erkent dat de zes kerncentrales van Zaporizha die door Rusland zijn bezet niet hoeven te worden teruggeven, maar onder Amerikaanse controle komen.

-       Punt zes. Oekraïne tekent de grondstoffendeal met de VS die Amerikaanse firma’s toegang tot de grondstoffen van Oekraïne geeft.

-       Het laatste punt maakt nieuwe betrekkingen tussen de VS en Rusland mogelijk. Alle Amerikaanse sancties tegen Rusland worden opgeheven en samenwerking op het gebied van energieproductie wordt mogelijk gemaakt.

Dit is hoogstwaarschijnlijk het plan en het is niet uit te sluiten dat het conflict dat nu is uitgebroken nog tot wijzigingen leidt. Het conflict betekent dat Oekraïne en de EU-landen een paar dagen, maximaal een week hebben om te beslissen of dit voorstel wordt gesteund. Als het aan de Amerikaanse regering ligt moet een akkoord uiterlijk 30 april gesloten worden, want dat is de laatste dag van de eerste honderd dagen van de regering van Trump. Als ze buigen dan is dit de basis voor verdere politieke ontwikkelingen. Indien het Westerse front barst dan ontstaat er een nieuwe politieke situatie die nu slecht te voorspellen is.

4.    De overgave van de Krim en de politieke betekenis voor Oekraïne
Duidelijk is dat Oekraïne niets zal winnen aan deze oorlog. Het grote belang van Oekraïne nu is het voorkomen van verdere uitputting van de bevolking. Geen verlies van mensenlevens meer, geen vlucht van de bevolking naar andere delen van het land of naar andere landen.

Zelfs plundering van de natuurlijke schatten is niet voorkomen. Niet door het verlies van een groot stuk van het land aan Rusland, niet door een contract met de VS over uitverkoop van die rijkdommen aan het Amerikaanse bedrijfsleven, zoals vervat in punt 6.

Het aanvankelijke streven van de Oekraïense regering was de oorlog winnen door middel van grootschalige militaire actie die moest worden gevoerd met behulp van Westerse wapens. De mogelijke doelen, namelijk het terugdringen van Russische troepen tot aan de bestandslijn van 24 februari 2022, of tot aan de staatsgrens van 1991 waren al snel onhaalbaar. Ook het proberen te laten instorten van de Russische regering bleek onmogelijk.

Er zijn nog steeds voorstanders van het behalen van een of twee van deze doelen. Behalve een revanchistische stroming die voor onrust zal blijven zorgen, zijn deze doelen niet haalbaar. Dat waren ze niet, dat zijn ze niet en, tenzij er in Rusland een democratische revolutie plaats heeft, zal dat ook niet het geval zijn. Daarmee is de gehele militaire aanpak een catastrofe geworden. Het volharden van een militaire aanpak, nl bewapenen om te winnen, zal tot meer catastrofes leiden.

Vanaf afgelopen zomer streefde Oekraïne naar een akkoord dat als een gedeeltelijke overwinning kon worden uitgelegd. In feite was het een exit-plan met opgeheven hoofd uit de oorlog komen. De voorwaarden die de regering Zelensky daarvoor opstelde in het zogeheten ‘overwinningsplan’ worden nu ook niet bereikt in het voorstel.

Het centrale pijnpunt dat nu in het voorstel is opgenomen is de erkenning dat de Krim verloren gaat als Oekraïens grondgebied. Dat is een zware politieke nederlaag, maar zo wordt nu gesteld, kan alleen al om juridische redenen niet worden ingewilligd. Het zou een grondwetwijziging vereisen en dat kan slechts door middel van een referendum. Een referendum kan niet worden uitgeschreven onder de noodtoestand die nu van kracht is. Gevreesd wordt dat een dergelijke volksraadpleging tot ernstige spanningen in de Oekraïense samenleving zal leiden.

Daar staat tegenover dat de Oekraïense marine heeft bewezen de militaire waarde van de Russische marinebases op de Krim zwaar te hebben beschadigd. De strategische waarde voor de Russische marine van de Krim is enorm gedevalueerd. Het lijkt voor de hand te liggen dat hierover zowel in Oekraïne als met Rusland verder over wordt onderhandeld. Zeker is dat niet.

5.    De betekenis van dit plan voor de EU
Naast de mogelijkheid van een Oekraïense weigering van het voorstel, is het in theorie ook mogelijk dat Europese landen als Frankrijk en Groot-Brittannië Oekraïne adviseren niet akkoord te gaan. Dat lijkt op dit moment niet waarschijnlijk.

De EU als organisatie is volledig buitenspel gezet en komt ook niet verder dan bewapeningsplannen en weinig praktische oplossingen. Wel is het zo dat voor verdere sanctieverlichtingen tegen Rusland toestemming van de EU nodig is. Het internationale banktransfersysteem SWIFT dat de financiële boycot regelt, staat in Brussel.

Een verdieping van een conflict tussen de VS en Europa valt daarom niet uit te sluiten. Als de VS de eigen sancties tegen Rusland laten vallen en de Russische markt als uitdagende groeimarkt gaan zien, is het de vraag of de Europese politiek niet letterlijk eieren voor zijn geld gaat kiezen.

Het alternatief voor deze situatie is het verder escaleren van de oorlog. Dat betekent het Europeaniseren van de oorlog in Oekraïne. Hopelijk hoeven we dat de volgende keer niet te bespreken.

Tot slot
Dit alles betekent kortom wel dat Amerikanen en de Russen aan de touwtjes trekken. Het eind van de hete fase van de oorlog lijkt binnen bereik. Of dat inderdaad het geval is, moet blijken. Anders sleept de oorlog zich voort.