Burgerberaden nemen burgers én de democratie serieus

‘ Een burgerraad in Duitsland gaat adviseren over klimaat: revolutionair of elitair? ’, die vraag werd onlangs beantwoord door het Duitsland-panel van de Volkskrant. Een zinniger vraag was geweest is: wat kan Nederland van dat klimaat-burgerberaad leren? Maar dat was kennelijk te ambitieus, want afgaande op de zeer algemene antwoorden van de panelleden hadden zij weinig moeite gedaan zich te verdiepen in wat dat Bürgerrat Klima nu eigenlijk is.

Zo vergeleek UvA-historicus Willem Melching het Bürgerrat met de Klimaattafels in Nederland… Nee, polderen – bedrijven en maatschappelijk middenveld die via handjeklap belangen uitwisselen en zo de burger buitenspel zetten – is nou juist het laatste wat een burgerberaad is. Een burgerberaad neemt inwoners serieus en vertrouwt op hun kennis en levenservaring om haalbare oplossingen te bedenken voor complexe maatschappelijke problemen. Zodoende gaan burgerberaden ‘ de betonrot van de democratie ’ tegen, zoals politicoloog Yves DeJaegehre in diezelfde Volkskrant betoogde. Ze zorgen dat álle stemmen tellen, niet alleen de stemmen van degenen met de meeste diploma’s, degenen die het hardste schreeuwen op social media of degenen met de duurste lobbyisten in dienst.

Van ‘verplaatsen van besluitvorming naar niet-gekozen en dus per definitie niet-verantwoordelijke gremia’, zoals Melching beweert, is evenmin sprake. Aanbevelingen van een burgerberaad gaan namelijk naar het parlement, dat de uiteindelijke besluiten neemt. En daar zit ook meteen de crux: hoe zorg je dat de aanbevelingen van een burgerberaad serieus worden genomen, en niet in een la verdwijnen bij al die andere vormen van halfslachtige participatie?

Voormalig NOS-correspondent Margriet Brandsma en Duitslandweb-redacteur Marja Verburg stipten dat cruciale punt even aan. ‘De bondsregering hoeft zich niet aan de adviezen van de Bürgerrat Klima te houden,’ zegt Verburg, ‘maar doet dat waarschijnlijk wel.’ Brandsma is realistischer en zegt dat het ‘bijzonder’ zou zijn als de politiek zich iets aantrekt van de aanbevelingen. Ze heeft gelijk. De grote kwetsbaarheid van het Duitse klimaat-burgerberaad is dat het geen politiek mandaat heeft. Het initiatief werd genomen door burgers. Daar is op zich niets mis mee, maar dan is het wel van belang dat degenen die de aanbevelingen in wetten moeten omzetten, van te voren aangeven op welke manier zij politieke follow-up zullen geven aan de aanbevelingen. Zolang dat onduidelijk is, is het een illusie te denken dat er veel met die aanbevelingen zal gebeuren.

Hoe belangrijk dat samenspel met de wetgevende macht is, bleek ook na afloop van de Convention Citoyenne pour le Climat dat afgelopen jaar in Frankrijk plaatsvond. Macron had vooraf het parlement overtoept, door zelf de opdracht voor een burgerberaad te geven. Het gevolg: de constructieve en haalbare oplossingen van het burgerberaad lopen nu vast op de kliffen van het Franse parlement, omdat dit zich gepasseerd voelt.

Nu in Nederland steeds meer stemmen opgaan om nationale burgerberaden te organiseren over complexe dossiers, zoals het klimaatbeleid en de energietransitie, is het van belang om van die buitenlandse voorbeelden te leren. Een flink aantal partijen hadden burgerberaden in hun verkiezingsprogramma staan en ook de commissie-Brenninkmeijer adviseerde er onlangs positief over. Laten we het dus doen. Maar laten we het wel goed doen. Laten we leren van de vele burgerberaden die al in Europa plaatsvinden, bijvoorbeeld door te luisteren naar de politici, wetenschappers en burgers die hun ervaringen delen in het project Climate Citizens’ Assemblies: Learning With, From and For Europe.

Één les is alvast te trekken: een burgerberaad is een vertrouwenspact tussen politiek en burgers. De politiek vertrouwt erop dat burgers capabel zijn om oplossingen te bedenken voor het algemeen belang. En burgers mogen erop vertrouwen dat de politiek die oplossingen serieus neemt. Misschien wilt u dat meenemen in uw gesprekken met de fractievoorzitters, Mevrouw Hamer?