Carola Schouten, burgemeester in vredestijd

Zondag sprak burgemeester Carola Schouten de verzamelde Rotterdammers toe bij de officiële Dodenherdenking op het Stadhuisplein. Ik was benieuwd naar wat ze zou gaan zeggen, ook omdat nu in deze stad zoveel mensen zich zorgen maken over het extreme geweld dat de Israëlische regering gebruikt tegen de Palestijnse bevolking. Zou ze dat adresseren en zo ja, hoe dan? Schouten heeft zelf in Israël gewoond en haar partij, de ChristenUnie, stelt zich kritiekloos op tegenover de extreemrechtse regering van Netanyahu. De partij heeft ook amper oog voor het erbarmelijke lot van de Palestijnen, zelfs niet voor de christenen onder hen. Schouten, die nu een half jaar in functie is, neemt in die zin een bijzondere positie in. Als politieke stroming stelt de CU in Rotterdam niets voor en op religieus gebied evenmin. De helft van de stad doet niet aan religie en voor de rest zijn de inwoners voornamelijk katholiek en moslim. Maar dat hoeft haar functioneren niet in de weg te staan natuurlijk.

Ik luisterde naar haar speech en die voerde langs de gebruikelijke gemeenplaatsen van de oorlogsherdenking. Ik begon te vermoeden dat ze hem zelf geschreven had of er anders een ambtenaar aan het werk was geweest die ervoor waakte dat er ook maar enige controverse kon ontstaan. Ze koos voor de weg van de minste weerstand en zei niets over de brandende kwestie. Of het moest zijn dat ontmenselijking kan leiden tot miljoenen doden. Wie er nu ontmenselijkt wordt mag je zelf invullen, evenals wie er ontmenselijkt.Het klonk kortom alsof de schrijfopdracht was gegeven aan ChatGPT: "en vermijdt daarbij mogelijke controverses". Klinkt allemaal prima maar ook nietszeggend.

Ze sprak over de waarden waarvoor de gevallenen gestorven waren en somde die meermaals op in een rijtje: vrede, vrijheid en veiligheid. Dat lijkt een veilige woordkeuze maar ik vond het verontrustend. Vrede en veiligheid zijn bijna synoniem en waar was de democratie ineens gebleven? Daar zijn de verzetsstrijders immers voor gevallen. In de strijd tegen de dictatuur, die nu weer opdoemt. Want laten we eerlijk zijn. Een antidemocratische partij is nu 80 jaar na het verdrijven van de dictatuur niet alleen de grootste maar regeert zelfs. Wilders maakt er ook geen geheim van dat hij de absolute meerderheid wil behalen om vervolgens alle minderheden te kunnen onderdrukken. Menig verzetsstrijder zal zich omdraaien in haar graf. Dat is niet zomaar een uitdrukking. Dat weten we nog van oud-verzetsstrijdster Hannie van Leeuwen die zich als CDA-prominent in 2010 fel verzette tegen samenwerking van haar partij met de PVV. Ze zei openlijk dat ze dat deed vanwege haar in de oorlog gevallen strijdmakkers.

En dan de volgorde van de drie woorden. Zelfs al acht je de waarden gelijk, iets komt op de eerste plaats. In het geval van de Tweede Wereldoorlog is dat vrijheid en niet vrede. Denk je dat het verzet vrede met de nazi’s wilde sluiten? Natuurlijk niet. Ze wilden hen eerst verslaan en daarna pas vrede.

Er was in die tijd een politieke stroming die wel vrede wilde sluiten en dat belangrijker vond dan vrijheid: de Nederlandse Unie. Die wilde de Duitse bezetting als voldongen feit accepteren en samenwerken met de nazi’s. Saillant detail, de beweging werd in 1940 opgericht door de Rotterdamse politiechef Einthoven. Alhoewel nogal wat mensen de NU als collaborateurs zagen, werd Einthoven na de oorlog benoemd tot hoofd van de binnenlandse veiligheidsdienst BVD, later omgedoopt tot de AIVD. Ja, dat is precies de dienst waar premier Schoof, die nu kiest voor regeren met ultrarechts, ook hoofd van was. De geschiedenis slaat je met ongelofelijke herhalingen om de oren.

De volgorde zou moeten zijn vrijheid, vrede en veiligheid. Al kun je die laatste weglaten want vrede en veiligheid komen min of meer op hetzelfde neer. Vrijheid en vrede. Meer waarden heb je niet nodig om voor te vechten. In die precieze volgorde ook, want zet vrede op de eerste plaats en je kunt fluiten naar je vrijheid. Kijk naar Oekraïne of naar de Palestijnen.

Hoe kan het dat een bestuurder als Schouten dan toch voor deze specifieke opsomming kiest, zelfs al ging haar korte speech meermaals over vrijheid? Eenmaal weer thuis googelde ik het rijtje "vrede, vrijheid en veiligheid" en kwam meteen uit bij het ministerie van Defensie. Het is hun opdracht, zeggen ze. Dat is logisch. Dat zij vrede voorop stellen heeft te maken met het voorkomen van oorlog en de vele internationale missie die met dat doel worden uitgevoerd. Maar verder: “We strijden voor een wereld waarin mensen in vrijheid en veiligheid kunnen leven.” Kijk, vrijheid staat weer voorop.

Schouten bombardeert zo de missie van Defensie tot waarden van de samenleving en keert daarmee de rollen om. Defensie is er immers om onze samenleving te verdedigen tegen buitenlandse vijanden. Zodat de samenleving de eigen waarden kan huldigen.

Het is geen muggenzifterij om daar over te vallen. Politiek draait om woorden en zelfs om de rangschikking daarvan. Als je het in Frankrijk zou wagen om te rommelen aan de volgorde van de nationale leuze vrijheid, gelijkheid en broederschap ontketen je een revolutie. Het is een hiërarchie van ideeën, zelfs al zijn ze alle drie even belangrijk.

Schouten is daar niet van doordrongen, onzorgvuldig of vindt als burgemeester vrede echt belangrijker dan vrijheid. Wat wil dat zeggen voor haar beleid?

Aboutaleb onthulde dit weekend tijdens een conferentie dat toenmalig premier Rutte hem na de aanval van 7 oktober had opgedragen de Israëlische vlag halfstok te hangen op het stadhuis of de Erasmusbrug in wit en blauw te hullen. Hij weigerde en terecht. Hoe zou Schouten handelen in zo’n situatie, dacht ik terwijl ik naar haar vlakke woorden luisterde. Ik hoop dat we het maar nooit te weten hoeven komen.