Christelijk zionisme: Joden als pionnen op een theologisch schaakbord

Joden worden slechts getolereerd zolang ze passen in het christelijke heilsplan.

Er bestaat een hardnekkig misverstand in het publieke debat: dat zionisme een zuiver Joodse ideologie is. Wie het woord zionisme bekritiseert, loopt in Nederland al snel het risico antisemitisch te worden genoemd, alsof kritiek op Israël automatisch gelijkstaat aan haat tegen Joden. Maar zionisme, in zijn historische en hedendaagse vormen, is geen monolithisch Joods project. Eerder schreef ik over hoe Extreemrechts Joden gebruikt als politieke pion, maar zij zijn niet de enigen. Christelijk Zionisme heeft hier ook de neiging toe.

Het is bovendien belangrijk om te benadrukken dat zionisme niet altijd religieus gemotiveerd was. Het politieke zionisme zoals geformuleerd door Theodor Herzl in Der Judenstaat (1896) was in eerste instantie een seculier nationalistisch project, geboren uit de context van Europees antisemitisme en nationalisme. Herzl en later David Ben-Gurion zagen in de stichting van een Joodse staat een oplossing voor de Joodse 'kwestie' in Europa.

Maar dit idee riep al vroeg hevige kritiek op binnen Joodse gemeenschappen zelf: de socialistische Bundisten in Oost-Europa verzetten zich tegen zionisme omdat zij geloofden in emancipatie en strijd binnen de landen waar Joden woonden. Ook Palestijnen wezen er al in de vroege 20e eeuw op dat het zionistische project hun land betrof en niet zomaar een lege “woestijn” zoals vaak werd voorgesteld. Dit alles laat zien dat zionisme geen inherent Joods idee is, maar een modern politiek construct.

Het zou vanzelfsprekend moeten zijn, maar omdat moslims stelselmatig verantwoordelijk worden gehouden voor elk randdebiel kalifaatfantasietje, zetten we het hier toch even zwart-op-wit: niet elke christen gelooft in apocalyptische eindtijdpolitiek, tempelherbouw en messiaanse oorlogsretoriek. Laat hen met rust. Goed, dat is gezegd. Nu terug naar waar het echt om draait: Zionistische christenen met een verborgen agenda.

Neem het recente interview met Mirjam Bikker in EW Magazine. Bikker, leider van de ChristenUnie, sprak over de “bijzondere band” die christenen met Israël zouden hebben. Maar nergens vroeg de interviewer door: wat betekent het als deze band niet gaat over liefde voor het Joodse volk als doel op zich, maar over een eschatologisch schema waarin Joden slechts figuranten zijn in een apocalyptisch script?

Christelijk zionisme is geen onschuldige liefde voor Israël. Het is een theologisch project dat Joden in wezen alleen bestaansrecht toekent voor zover zij zich voegen in Gods eindspel. Dominee Henk Poot van Christenen voor Israël zegt het bijna achteloos in een opinieartikel: “We zullen wel zien wie de Messias is, en dat we, zowel christenen als Joden, die dag vol verbazing zullen meemaken.” Wat hij niet uitspreekt, maar wat in de praktijk vaak volgt: dat Joden zich alsnog tot Christus moeten bekeren om deel te krijgen aan de verlossing.

In wezen is dit een geherformuleerd christelijk antisemitisme. Het idee dat Joden slechts een tijdelijke rol hebben totdat ze opgaan in het christendom, sluit aan bij het eeuwenoude supersessionisme: de theologische leer dat het christelijke Nieuwe Verbond het Joodse verbond met God heeft vervangen. Christelijk zionisme lijkt op het eerste gezicht pro-Joods, maar draagt in zich een diepe ontkenning van Joodse agency en identiteit. Joden worden slechts getolereerd zolang ze passen in het christelijke heilsplan.

Maar in hoeverre ben je pro-Jood als jouw solidariteit afhangt van de bekering van Joden tot jouw geloof? De verstrengeling van theologie en geopolitiek maakt christelijk zionisme een explosieve ideologie. In de Verenigde Staten heeft het evangelische fundamentalisme zich al decennialang aan Israël verbonden. Niet uit liefde voor Joodse mensen, maar uit liefde voor hun eigen eindtijdverhalen.

Ik schrijf dit niet als buitenstaander. Ik ben zowel radicaal evangelisch opgevoed als in een Fortuynistennest grootgebracht. Israël was niet alleen een politiek conflict, maar iets heiligs.Twee keer ben ik in Israël geweest. Op het vliegveld in Tel Aviv werd mijn koffer van de band gehaald, en gevraagd of er boeken in mijn tas zaten, en ik mocht meteen door. Bij de Arabier naast mij werd de tas helemaal overhoop gehaald. Toen realiseerde ik direct dat dit vanwege mijn huid was, dat ik zo anders werd behandeld. In die reizen zag ik het: de realiteit van Israël is oneindig veel complexer dan het eschatologisch script dat christelijk zionisten eroverheen leggen.

Ook in Nederland is de invloed van christelijk zionisme zichtbaar in de politiek. De ChristenUnie paste onder druk uit eigen kring haar Israëlparagraaf in het verkiezingsprogramma subtiel aan. De impliciete acceptatie van het nederzettingenbeleid verdween, en ‘Palestijnse staat’ werd vervangen door ‘zelfbeschikking’. Toch blijft de partij Jeruzalem benoemen als de ongedeelde hoofdstad van Israël – een standpunt dat al vijftien jaar onder vuur ligt, zelfs bij de jongerenafdeling Perspectief. De plaatsing van Sara van Oordt-Jonckheere, hoofd media bij Christenen voor Israël, op plek veertig van de kandidatenlijst toont hoe nauw de banden blijven.

Maar het gaat verder dan de ChristenUnie. Het CDA kent sinds de jaren ’70 een sterke christelijk-zionistische vleugel, gevoed door de gereformeerde achterban en de nauwe banden met organisaties als Christenen voor Israël. Oud-CDA’ers als Maxime Verhagen en Sybrand Buma toonden zich herhaaldelijk bereid om Israël kritiekloos te steunen. Nog in 2024 stemde het CDA tegen moties om de Israëlische nederzettingen als illegaal te veroordelen, uit angst de “bijzondere relatie” te schaden.

De lafheid van de Nederlandse politiek werd opnieuw pijnlijk zichtbaar op 23 juli 2025, toen de Tweede Kamer weigerdeom terug te keren van reces voor een debat over de humanitaire ramp in Gaza. Een voorstel van GroenLinks-PvdA en D66 om minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken hierover te laten verantwoorden haalde geen meerderheid. Alleen SP, DENK, Volt en de Partij voor de Dieren schaarden zich achter het verzoek. PVV, NSC, BBB en SGP weigerden zelfs te reageren. Kamerleden als Piri en Paternotte spraken van een “oorverdovende stilte” en een “zwaktebod” van een kabinet dat eerder wel het geweld veroordeelde, maar geen enkele sanctie durfde instellen. Zo krijgt Israël vrij spel, terwijl meer dan duizend Palestijnen zijn gedood in de rij voor voedsel en een VN-kantoor werd gebombardeerd.

De European Christian Political Movement (ECPM), de Europartij van de ChristenUnie, raakte in opspraak door samenwerking met de ultraconservatieve lobbygroep Agenda Europe. Volgens onderzoek van Investico financierde de ECPM bijeenkomsten waar racistische, homofobe en pro-Kremlin standpunten werden gedeeld. Uit gelekte e-mails bleek dat ECPM-leden zich actief mengden in discussies met Ku Klux Klan-gelieerde figuren en Poetin-aanhangers. Don Ceder, CU-Kamerlid, stond op een lijst van Agenda Europe-leden, al ontkent hij actieve deelname. De ChristenUnie zegt nu “afstand te nemen” van Agenda Europe, maar het roept de vraag op hoe een partij die zich in Nederland profileert als progressief, in Europa samenwerkt met radicaal-rechtse bewegingen.

In juli 2025 werd Israël voor het eerst door de Nationale Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV) genoemd als statelijke actor die de Nederlandse samenleving bedreigt. Israël probeert via desinformatie en politieke druk de publieke opinie en besluitvorming te beïnvloeden. Zo verspreidde een Israëlisch ministerie een document met valse claims over Nederlandse organisaties die banden met Hamas zouden hebben – een document dat door BBB-voorzitter Caroline van der Plas in de Tweede Kamer werd gebruikt. Deze actie leidde tot aangenomen moties die pro-Palestijnse organisaties criminaliseerden en toont hoe effectief de Israëlische beïnvloedingscampagnes kunnen zijn.

Dit alles past in een bredere trend waarin religieus geïnspireerde geopolitiek het internationaal recht ondermijnt. Netanyahu’s aanvallen op het Internationaal Strafhof, de delegitimering van het ICC in de zaak Gaza en de blokkering van EU-resoluties over de bezetting laten zien hoe religieuze en geopolitieke motieven samenkomen om de internationale rechtsorde te verzwakken.

Voordat de nazi’s in 1933 de macht grepen, leefden er circa 9,5 miljoen Joden in Europa, goed voor meer dan 60% van de wereldwijde Joodse bevolking (USHMM). Deze gemeenschappen waren dynamisch, cultureel rijk en verspreid over het continent: van 3 miljoen Joden in Polen tot kleinere gemeenschappen in Griekenland en Scandinavië. In nauwelijks een decennium vernietigde nazi-Duitsland dit weefsel; twee op de drie Europese Joden werden vermoord. Het is een tragische context die benadrukt hoe cruciaal het is om hedendaagse ideologieën kritisch te benaderen die Joden opnieuw instrumentaliseren in religieuze of politieke projecten.

Israël telt nu ruim 9,7 miljoen inwoners, waarvan ongeveer 7,1 miljoen Joden (73%), 2 miljoen Arabieren (21%) en een kleine minderheid van Druzen, Bedoeïenen en andere groepen. Palestijnen in de bezette gebieden – meer dan 5,5 miljoen mensen – leven onder militaire bezetting of blokkade. Christelijk zionisten negeren deze werkelijkheid en gebruiken de Israëlische staat als een religieus schaakbord.

Zelfs Human Rights Watch (2021) en Amnesty International (2022) spraken Israël uitdrukkelijk aan als een apartheidsstaat. Tegelijkertijd spreken steeds meer Joodse organisaties zich uit tegen de bezetting en apartheid, zoals Jewish Voice for Peace, Neturei Karta, de Israëlische veteranengroep Breaking the Silence en de wereldwijde Not in My Name-protesten in New York en Londen. Deze bewegingen tonen dat zionisme en Joods-zijn niet samenvallen, hoe graag rechtse politici die framing ook in stand houden.

Religie legt een sluier over een ongemakkelijke waarheid: het zionistische project was ook een product van Europees kolonialisme. De keuze voor Palestina als toevluchtsoord werd ingegeven door een Bijbelse geografie die de Europese mogendheden goed uitkwam. In hoeverre was het Levant-gebied een logische keuze? Voor Joodse migranten uit Oost-Europa, die vaak geen historische band hadden met het gebied, was het evenzeer vreemd als Argentinië of Oeganda (beide werden ooit overwogen). Maar het Westen zag in Palestina een strategisch buffergebied in het Midden-Oosten – een plek waar koloniale belangen en religieuze symboliek samenvielen.

Wie kritiek heeft op Israël, wordt vaak weggezet als antisemiet. Maar we moeten scherp blijven: wie genocide en apartheid goedpraat op basis van religieuze gronden, heeft nog steeds een haperend moreel kompas. Het maakt niet uit of je je beroept op de Hebreeuwse Bijbel, het Nieuwe Testament of de Koran – mensenrechten zijn geen variabele die ondergeschikt is aan jouw geloof. Christelijk zionisten die weigeren het Palestijnse leed onder ogen te zien, zijn niet “pro-Jood”. Ze zijn pro-theologie en anti-rechtvaardigheid.

Het wordt tijd dat we christelijk zionisme ontmaskeren. Het is geen onschuldige liefdesverklaring aan Israël, maar een ideologie die Joden ontmenselijkt door hen te reduceren tot instrumenten voor een christelijke eindtijd. Politici als Bikker moeten worden geconfronteerd met de vraag: ben je solidair met Joden als volk, of met een theologie waarin Joden geen agency hebben?

Israëli’s wonen er nu. Dat schip is gevaren. Maar laten we ophouden de mythe te voeden dat dit de enige moreel of geografisch logische uitkomst was. En laten we vooral weigeren religieuze rechtvaardigingen voor apartheid en geweld nog langer te slikken. Christelijk zionisme is geen liefde voor Israël en zeker geen liefde voor Joden – het is een pervers script waarin Joden pas mogen bestaan als ze meespelen in andermans heilsplan.

Wie zingt over het beloofde land terwijl hij zwijgt over de vernedering, de blokkades, de checkpoints en het bloed dat daar dagelijks vloeit, heeft niets begrepen van rechtvaardigheid. Hij begrijpt alleen macht – en hoe die macht wordt gecamoufleerd met psalmen en profetieën.

Als solidariteit voorwaardelijk is, is het geen solidariteit. En wie werkelijk antisemitisme wil bestrijden, begint niet met het censureren van Israël-kritiek, maar met het ontmaskeren van ideologieën die Joden reduceren tot pionnen in een apocalyptisch schaakspel. Want alleen wie het lef heeft die hypocrisie te benoemen, staat aan de kant van rechtvaardigheid.