Communiceren over ‘herkomstland’ verdachten versterkt groepsdenken en vijandbeelden

In 2019 deden wij een oproep aan het adres van enkele bewindslieden: heroverweeg de wijze waarop overheden communiceren over criminaliteit en geboorteland van (groot-) ouders van verdachten of veroordeelden.

Nu inmiddels publiek bekend is dat binnen de regering gewerkt wordt aan een nieuwe gedachtenvorming over dit onderwerp, vinden wij het nu een goed moment om voor een breder publiek over onze voorstellen voor de toekomst te schrijven.

Al tientallen jaren kiezen overheidsorganisaties er voor om over cijfers over criminaliteit en ‘herkomstland’ te communiceren. De keuzes die hierbij gemaakt worden hebben een schadelijk en versterkend effect op groepsdenken en vijandbeelden onder een deel van de bevolking, zo schatten wij in.

Hieronder sommen wij onze voorstellen op aan het adres van de regering.

1) Onderzoek hoe de overheidscommunicatie over dit thema wordt opgevat en begrepen. Welke informatie uit de vele publicaties is onder burgers bekend en welke niet? Immers, één van de ooit geformuleerde doelstellingen is om stigmatisering tegen te gaan. Op welke wijze hebben de communicatiekeuzes aan deze doelstelling bijgedragen? Of afbreuk gedaan?

2) Bekijk ná de publicatie van zulk onderzoek in welke mate Nederlanders die worden geschaard onder groepen met ‘niet-Nederlandse herkomst’ positief staan tegenover het gebruik van deze familie-data voor overheidsonderzoek en problematiserende communicatie.

3) Evalueer voor welk beleid de koppeling tussen ‘criminaliteit’ en ‘herkomstland’ noodzakelijk is (geweest).

4) Weeg deze ‘noodzakelijkheid voor beleidsmatige overwegingen’ af tegen de ongewenste (bij-) effecten van de (jarenlange) communicatie. Laat een duidelijke en complete afweging zien.

Als overheden/regeringen er voor kiezen om te blijven meten en te blijven communiceren over criminaliteit en ‘herkomst’ dan stellen wij de volgende gedragsverandering voor:

5) Beschouw de verdachtencijfers niet langer als ‘indicator’ van ‘integratie’. Met dat frame wordt een instructie aan burgers meegegeven over de wijze waarop communicatie over ‘criminaliteit en herkomst’ moet worden opgevat.

6) Stop met communicatie over ‘oververtegenwoordiging’ (van bepaalde herkomstgroepen in criminaliteitscijfers). Presenteer ‘oververtegenwoordiging’ niet langer als ‘probleem’ en hanteer het ‘terugbrengen van oververtegenwoordiging’ niet langer als doelstelling. Die doelstelling is onduidelijk (gaat het over deels gecorrigeerde ‘oververtegenwoordiging’?) en de negatieve effecten van de jarenlange nadruk op ‘oververtegenwoordiging’ zijn onbekend en niet meegewogen. Stap dus ook af van het idee dat ‘herkomst’ en ‘oververtegenwoordiging’ een signaalfunctie heeft voor achterliggende problematiek. Voor het opsporen van achterliggende problematiek bij Nederlanders zónder migratieachtergrond kan immers prima geleefd worden zonder ‘signaalwerking’ van ‘afkomst’.

7) Neem verschillen tussen ‘herkomstgroepen’ niet langer als uitgangspunt of startpunt voor verder onderzoek. Onderzoek naar achterliggende factoren achter crimineel gedrag kan natuurlijk gewoon plaatsvinden zónder uitsplitsingen naar ‘herkomstland’.

8) In onderzoek naar relevante achterliggende factoren achter crimineel gedrag kan ná alle analyses nog altijd per achterliggende relevante factor (bijvoorbeeld de factor ‘vroegtijdig schoolverlaten’) bekeken worden in hoeverre die een relatief grote rol speelt in een bepaalde ‘herkomstgroep’. Oftewel, pas eventuele ‘herkomst-classificaties’ in onderzoek pas toe nádat op uitputtende wijze is gekeken naar verbanden tussen crimineel gedrag en persoonlijke kenmerken (die zo zijn omschreven dat ze op elke burger van toepassing zouden kunnen zijn). Met andere woorden: gebruik herkomstdata slechts bij hoge uitzondering en op een andere ‘plek’ in het betreffende onderzoek.

9) Als er tóch gekozen wordt voor ‘verschillen tussen herkomstgroepen’ als uitgangspunt: laat altijd zien op welke wijze ‘oververtegenwoordiging’ samenhangt met allerlei – universeel voorkomende – achterliggende factoren. In het verleden is dit slechts in een klein deel van alle publicaties gebeurd. Breid het aantal variabelen die in zulke analyses kunnen worden betrokken, sterk uit. Produceer bijvoorbeeld data over verwachte (zelfingeschatte) sociaaleconomische variabelen. Of data over de effecten van keuzes die opsporingsdiensten en politie maken. ‘Teveel werk en te duur’, zo kregen wij te horen van verschillende overheidsorganisaties die geregeld rapporteren over ‘criminaliteit en herkomst’. Dat is wat ons betreft een onaanvaardbare opvatting: als je er als overheid voor kiest om over criminaliteitscijfers per ‘herkomstcategorisering’ te communiceren zul je die cijfers nauwkeuriger moeten verantwoorden.

10) Kies niet langer voor visuele weergave van verschillen tussen ‘groepen’. Zulke visualisaties/tabellen lenen zich uitstekend voor verdere verspreiding maar laten relevante informatie weg (zo zijn er bijvoorbeeld simpelweg geen data over de effecten van selectiviteit in opsporing en politie-aandacht ). Dergelijke versimpelingen van de werkelijkheid hebben geen enkele functie, óók niet als je kijkt naar de oorspronkelijke historische politieke doelstellingen.

11) In aanvulling op het gebruik van de cijfers zoals omschreven onder (8) kunnen overheidsorganisaties de cijfers ook (blijven) gebruiken met het doel ongelijke behandeling op te sporen, in lijn met de aanbevelingen van de European Commission against Racism and Intolerance (ECRI).

Ten slotte roepen we op om richtlijnen voor overheidscommunicatie over criminaliteit en herkomst-categoriseringen in documenten vast te leggen. Idealiter wordt met behulp van een nieuwe ‘systematiek’ voorkomen dat een toekomstige regering zulke richtlijnen simpelweg naast zich neer kan leggen.