D66: Ga naar links, of ga naar huis

Een partij die echt progressief is, laat zich niet gijzelen door het idee van ‘bestuurbaarheid’ alleen.

Nederland staat op een belangrijk kantelpunt. De val van het kabinet-Schoof op 3 juni 2025, nadat Wilders laf wegliep omdat zijn antirechtstatelijke plannetjes werden afgeschoten, is slechts een symptoom van een veel dieper probleem. Namelijk de structurele en extreme verrechtsing van de Nederlandse politiek. Fundamentele waarden zoals de rechtsstaat, het klimaatbeleid en mensenrechten komen steeds verder onder druk te staan, maar D66 blijft op de wip zitten. En dat is een probleem.

D66, dat zich altijd heeft geprofileerd als progressief en liberaal, heeft in de praktijk jarenlang water bij de wijn gedaan. Door keer op keer samen te werken met partijen aan de rechterkant van het spectrum, heeft de partij van Hans van Mierlo bijgedragen aan een politiek klimaat waarin extreemrechtse standpunten steeds normaler zijn geworden. De opkomst van de PVV als grootste partij en het openlijk bespreken van racistische complottheorieën als de zogenaamde omvolking zijn mede mogelijk gemaakt door partijen die hun principes hebben laten verwateren. D66 is er daar een van.

Sinds het vertrek uit de coalitie in 2024 is de partij gereduceerd tot slechts negen zetels. Onder Sigrid Kaag, die ‘tot hier en niet verder’ beloofde met Mark Rutte waren dat er nog 24. Die decimering kwam niet uit de lucht vallen, maar is een duidelijk signaal van de kiezer nadat de partij toch gewoon weer over rechts ging. Te vaak heeft D66 zogenaamde bestuurlijke stabiliteit boven inhoudelijke standvastigheid verkozen. Terwijl de partij zegt te staan voor vrijheid én solidariteit, schurkte ze aan tegen partijen die juist de meest kwetsbaren in onze samenleving in het vizier hebben.

De democratische rechtsorde in Nederland staat onder grote druk. De journalistiek wordt bedreigd, instituties worden gewantrouwd, en fundamentele rechten staan ter discussie. Tegelijkertijd verdwijnt ambitieus klimaatbeleid als sneeuw voor de zon zodra het botst met korte-termijnbelangen. In plaats van stevig stelling te nemen, bleef D66 te vaak stil of koos voor overleg in plaats van oppositie. Dat is niet waar dit moment in de geschiedenis om vraagt.

Een partij die echt progressief is, laat zich niet gijzelen door het idee van ‘bestuurbaarheid’ alleen. De uitdagingen van deze tijd - van klimaatverandering tot sociale ongelijkheid, van migratie tot democratische erosie - vragen om een heldere, principiële koers. Dat betekent dat je geen coalities meer smeedt met partijen die de rechtsstaat ondermijnen of klimaatbeleid afbouwen. Geen VVD en geen NSC dus, en al helemaal geen PVV of BBB. D66 moet zich uitspreken en zich daadwerkelijk verbinden aan gelijkgestemden op links. GroenLinks-PvdA is in dat opzicht een natuurlijke bondgenoot, niet alleen electoraal, maar ook ideologisch. SP-leider Jimmy Dijk stak onlangs de hand uit naar alle partijen tot aan het CDA. D66 moet die handreiking aangrijpen om nog iets van geloofwaardigheid te behouden.

D66 heeft altijd gezegd te staan voor radicale democratisering, voor een eerlijke economie, voor een toekomstgericht klimaatbeleid en voor een verenigd, waardengedreven Europa. Maar woorden zijn niet genoeg. Als D66 een rol van betekenis wil blijven spelen, zal ze keuzes moeten maken. Dat betekent geen gemarchandeer meer en geen zachte compromissen die ten koste gaan van mensenrechten of de planeet.

De komende verkiezingen zijn een kans voor D66 om te laten zien wie ze werkelijk is. Ben je een partij die durft te staan voor progressieve waarden, of werk je mee aan de verdere afkalving van de rechtsstaat? Het antwoord op die vraag zou niet moeilijk moeten zijn.