De angst van Trump

Trump spreekt over een “invasie van binnenuit”. Daarmee doelt hij niet op buitenlandse vijanden, maar op zijn eigen samenleving: journalisten, rechters, activisten, steden bestuurd door Democraten. Wie kritiek levert, wordt ineens geen legitieme tegenstem meer, maar een vijand.

Het is een klassieke verschuiving die we kennen uit de geschiedenis van autoritaire regimes. De vijand wordt niet langer buiten de landsgrenzen gezocht, maar binnen de muren van de democratie zelf.

Wanneer burgers tot vijand worden verklaard, verandert alles. Oppositie wordt verdacht gemaakt. Protest wordt gelijkgesteld aan verraad. Kritiek wordt ondermijning. En wie burgers tot vijand maakt, kan ook geweld tegen hen legitimeren. Trump wil leger en elitetroepen inzetten in steden als Chicago en Los Angeles, zogenaamd om orde te herstellen. Daarmee wordt de burger niet meer gezien als medeburger, maar als potentiële vijand.

We hebben dit eerder gezien. Het verheerlijken van orde en harde hand. Het oproepen van nationale trots tegenover “verraders”. Het steeds verder militariseren van de samenleving. Het bouwen van elitetroepen die vooral de leider beschermen. Fascisme komt nooit in één keer. Het sluipt. Stap voor stap, onder de vlag van veiligheid en stabiliteit. Tot het moment dat instituties niet langer beschermen, maar gehoorzamen.

De filosofische vraag die dit oproept is: wanneer zien wij onze medeburger nog als medeburger, en wanneer als vijand? Democratie bestaat niet bij gratie van eensgezindheid, maar bij de erkenning dat verschil legitiem is. Zodra verschil wordt omgeduid als gevaar, wordt de democratie uitgehold.

Dit gaat niet alleen over Amerika. Het gaat ook over ons. Hoe snel accepteren wij de taal van vijandschap in onze eigen politiek? Hoe gemakkelijk laten wij ons verleiden tot het idee dat er “groepen” zijn die niet meer meedoen, die “de schuld” dragen, die “te ver” gaan? En wat vraagt dit van ons, als burgers, als professionals, als mensen met invloed?

Wie zwijgt, normaliseert. Wie wegkijkt, legitimeert. De “vijand van binnenuit” is niet degene die protesteert, schrijft of opstaat. Het is de angst voor verschil, die stap voor stap een samenleving overneemt.