De Apocalyps nadert, nu de wijsheid nog

Het was voor mij het zoveelste teken: de algehele hoerastemming onder het gros van onze (sociale) media bij de ontvangst in Nederland van president Trump tijdens de NAVO-top in Den Haag afgelopen week. Mijn vermoeden werd wederom bevestigd, dat een groot deel van de mensen nog in een ontkenningsfase zit. Ja, Trump heeft last van grootsheidwaan, was de algemene mening. Hij is een psychopaat, las ik sommigen zelfs poneren op de sociale media. Maar… onze Mark Rutte heeft hem aan de lijn, ingepalmd en door hem te bedelven onder complementen bij de les gehouden. Geen zorgen.

Je hoef de politieke geschiedenis niet te kennen om te begrijpen dat je door een brullende en chanterende egoïst te paaien van een blufzak juist een monster kunt maken. Het is een logica die zowel op een willekeurig schoolplein geldt als sinds mensenheugenis in de verhouding tussen landen. Dus dat zoveel mensen en zoveel media in hun toon en hun taal zoeken naar geruststelling zegt meer over waar zij naar smachten, dan hoe het er echt aan toe gaat. Het is eerder wensdenken dan werkelijkheid.

Het eerlijke verhaal is dit. De wederkomst van Trump en de turbulentie die hij in de wereldorde heeft veroorzaakt is het zoveelste hoofdstuk uit hetzelfde verhaal. Als het over de aardbol razende corona-virus een eerste, lang, hoofdstuk was, dan is Trump het volgende dikke hoofdstuk uit een verhaal dat velen weigeren te lezen. Het verhaal van onze tijd. Het verhaal van het einde van een era.

Het is en verhaal dat een heel symbolische proloog kent: de opstand der jonge zielen. De kinderen en de jongeren die de noodklok luidden. Sommigen door massaal de straat op te gaan, op te komen voor moedernatuur, exploderend van woede over de vernietigende domheid van de consumptiecultus van ons volwassenen. Anderen imploderen juist. De epidemie van burn-out en depressie onder de jongeren is tegelijkertijd begonnen en een zoveelste teken, mede veroorzaakt door het dwingende en beangstigende vooruitzicht om zelf volwassen te moeten gaan worden in een onttoverde mechanistiche wereld waar efficiëntie en effectiviteit de enige mantra’s zijn.

De kinderen, de jongeren, de meest zuivere zielen op deze aardebol, zijn kanaries in de kolenmijn. Zij trokken inderdaad als eersten aan de alarmbel. Hun opstand, hetzij exploderend, hetzij imploderend, was de proloog van het verhaal van onze tijd. Dat het almaar op oude voet doorgaan gewoon niet meer kan. In augustus wordt het zeven jaar geleden dat Greta Thunberg het klimaat-protest van de jongeren gestalte gaf. Een maand geleden zeilde zij met aantal jonge maatjes richting Gaza om te protesteren tegen genocidale oorlog die daar tegen de Palestijnse burgers wordt gevoerd.  

Er loopt wel degelijk een rode draad door dit verhaal. Van de opstand der jongeren tot aan de opkomst van een bejaarde man met grootsheidwaan, zittend op de troon van het machtigste land ter wereld, en hoe de rest zijn hielenlikken vooralsnog als enige remedie ziet terwijl domme macht zegeviert over het internationaal recht en alsmaar meer landen en gebieden worden aangevreten door de vlammen van de oorlog.

Een vuurrode draad loopt door dit verhaal. Het is apocalyptisch wat zich voor ons ogen afspeelt. Echt. Het zijn de tijden van de Apocalyps. Behalve velen die het nog niet onder ogen willen zien willen en liever hun kop in het zand steken (zoals degenen die massaal klappen voor het gênante geslijm van Rutte bij Trump), is er een andere groep die het wel ziet, maar huivert om het te benoemen. Sommigen onder hen zijn vooral bang voor de associatie die het woord Apocalyps oproept. In de meest letterlijke lezing van de monotheïstische levensbeschouwingen waar wij hier in het Westen mee bekend zijn, staat Apocalyps namelijk gelijk aan het einde der tijden.

Het is jammer dat juist deze betekenis van het woord zo dominant is in ons collectieve oordeelsvorming. Het staat ons namelijk in de weg om vanuit een apocalyptisch perspectief op zoek te gaan naar wat ons te doen staat. Want apocalyptische betekenis toekennen aan onze tijd zou juist de nodige ruimte kunnen scheppen voor meer inspirerende handelingen dan het huidige kop in het zand steken of het tevergeefs waarde hechten aan inspanningen om de wereld zoals die nu is te wlllen redden en in stand te houden.

Apocalyps is vanuit de oeroude mystieke perspectief niets meer of minder dan een wedergeboorte. En tegen alle softe en liefelijke en daarmee graag verkondigde boodschap van sommige new-age scholen in: aan een wedergeboorte gaat altijd een doodervaring vooraf. Je moet als mens, als samenleving, als wereld ten ondergaan om weer te kunnen opstaan. De enige weg naar een eminent hemels licht is een diepe duik in de duisternis, naar de bodem van de oceaan.

De moderne tijd, met alle materiele en immateriële zegeningen due het ons heeft gebracht, de welvaart en het welzijn, loopt tegen zijn grenzen aan. De natiestaat voldoet niet meer als collectieve entiteit in een wereld waar fysiek en emotionele afstanden tussen de volkeren gekropen zijn. De natuur als 'een ding' blijven zien en behandelen in plaats van het baken van ons bestaan, de ziel van de wereld, voert ons naar de afgrond.  Ons onderwijssysteem, onze gezondheidszorg, onze eenzaamheid in het kerngezin zonder een sociaal weefsel, zonder een extended family, zonder een dorp, zonder een groter kampvuur, om de ouders en de kinderen het hart te verwarmen... Dit tijdperk verkeert al lang in zijn stervensfase. En inderdaad dat voelt als doodgaan, voor ons allemaal.

Hoe kunnen we deze doodservaring omarmen, in plaats van ons er voor te verstoppen? Hoe komen we tot openbaringen die ons het pad kunnen wijzen naar het nieuwe tijdperk, dat nog niet bestaat? Hoe kunnen we het niet bestaande verbeelden?

Het begint bij het omarmen van de angst en onzekerheid, het verdriet en de pijn die afgesneden raken van het bekende en vertrouwde met zich meebrengt. Dat onder ogen zien, durven te rouwen en durven de rauwe pijn van het afgescheiden raken te ervaren, het bloeden te ondergaan. 

Dan is er ruimte en tijd nodig. De moderne mens draagt horloges, de mystici dragen de tijd. Het is tijd om de donkere nacht van het niet-weten in te gaan, het onzekere te verdragen, het niet weten te eren. Op je handen zitten. Met de bomen spreken, de zee bezingen, de voorouders vragen om ons bij te staan. In overgave buigen voor de eminente wijsheid van de bergen en van de oceaan. Het is bidden en hymnes zingen.

Daarna pas komen de openbaringen tot ons. Er rijzen diepe zelfinzichten, de vlammen van verlangen gaan opstijgen en de verbeelding ontwaakt. En dan, dan schijnt dat eminente licht dat ons toekomstpad verlicht. Dan ontstaat van binnenuit een magnifieke collectieve kracht om samen richting het toekomstland te gaan.

Aldus de mystieke tradities.

Het is nooit anders geweest, het zal nooit anders gaan. Eerst komt de Apocalyps, voordat de wereld haar wedergeboorte ziet. Het zou nu ook zo kunnen gaan en het zou nu ook wijsheid zijn en een taak van de wijzen voor de menigte om de taal, het verhaal, van deze tijd te helpen verstaan. Volgens mystieke tradities.