De Aziatische infrastructuur-investeringsbank, Chinees paard van Troje op Indonesisch Zandvoort aan Zee

Nederland neemt, sinds oprichting in Beijing van deze multilaterale publieke bank in 2015, deel aan de Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB), en droeg met haar financiële inleg bij aan een ‘Tripple A’ status op de financiële markten voor deze bank. Na de zomer coördineert zij de inzet van een aantal EU-landen, waaronder Duitsland en Frankrijk, binnen het bestuur van de bank.

Het is jammer dat de Nederlandse deelname in de AIIB tot nu zo weinig aandacht krijgt in de Nederlandse politiek en in de media. Het bedrag aan investeringen waarover de bank besluiten neemt (met een investerings kapitaal van honderd miljard dollar), rechtvaardigt meer toezicht, parlementaire controle en meer publiek debat.

En dat terwijl de bank investeert in voor Nederland zo'n populair iets als een race-circuit voor internationale motorraces.

Mijn werk is het in de afgelopen vijftien jaren geweest om namens de NGO Both ENDS bankdirecteuren, en bewindvoerders van Wereldbank en andere publieke banken, dus ook de AIIB,  in gesprekken scherp te houden op de naleving van het sociale en milieubeleid van hun eigen instellingen. Een soort Johan Vollenbroek 'light', zeg maar.

In het kader van mijn stukje ga ik even voorbij aan de tegenstrijdige realiteit dat alle publieke banken, ondanks het vertegenwoordiger zijn van de internationale gemeenschap, niet per definitie maatschappelijk verantwoord bezig zijn. Dat geldt zeker niet alleen voor Chinees geleide banken. Dat kan er overigens mede aan bijgedragen hebben dat voor Nederland de stap van Wereldbank-deelname naar deelname in een Chinese Wereldbank niet zo groot is geweest.

Maatschappelijke organisaties als de mijne zijn de oren en ogen van banken in het veld, jargon in de NGO en bankensector voor de plaats waar een weg, een dam of een vliegveld wordt gebouwd en waarvoor veel mensen gedwongen worden verplaatst. Ons werk is het om toch nog enige fatsoenlijke regelingen voor deze mensen te treffen.

Een zorg is het van ons uit steeds geweest, ook van de Tweede Kamer, dat de AIIB lagere milieu -en sociale standaarden zou hanteren dan de andere internationale financiële instellingen, zoals de Wereldbank. Bij de oprichting van de Bank al is een motie in de Tweede Kamer aangenomen, die de minister vraagt te garanderen dat de AIIB standaarden zou hanteren die gelijk zijn aan die van andere internationale financiële instellingen.

Both ENDS heeft samen met Indonesische partners het Mandalika-project in Indonesië, de naleving van sociaal- en milieubeleid getoetst. Dit project was een eerste grote stand-alone finance, waarin AIIB standaarden golden. Het Mandalika project valt in de categorie mega-toerisme. voor een race-circuit op Lombok dat net als Zandvoort in de duinen aan zee ligt moeten duinen en vissersdorpen permanent wijken voor de parkeerplaatsen en hotel-accomodatie die nodig zijn om een bedevaart aan de tweejaarlijkse Grand Prix’s mogelijk te maken.

De bank is inmiddels een aantal keren aangeschreven door Speciale Rapporteurs van de Verenigde Natie op de inzet van militairen tegenover lokale bewoners bij gedwongen verhuizing en andere mensenrechtenschendingen in Mandalika. Wij staan hierover ook in voortdurend contact met ons eigen ministerie van Financien in Den Haag.

Banken werken met klachtenmechanismes. Naar aanleiding van een klacht wil een bank nog wel eens een vergoeding aan benadeelden en getroffenen heroverwegen. Over het algemeen heb ik problemen met het gebruik van klachtenmechanismes van banken (omdat de inzet ervan tijdens of aan het einde van een projectuitvoering plaatsheeft, in jargon: aan het einde van de pijplijn). In plaats daarvan geef ik er voorkeur aan het management via het bestuur er op te wijzen dat een investering in infrastructuur, waarvoor vele honderden, soms duizenden huishoudens moeten plaatsmaken, vanuit een idee van armoedebestrijding niet per definitie altijd een goed idee is, bij de Wereldbank kan dit soms een beetje effect sorteren, maar bij AIIB met India, Rusland en China als grote aandeelhouders, zie ik niet hoe dat moet.

Een probleem dat steeds wordt ervaren bij gesprekken met de Europese deelnemers in het bestuur over Mandalika is dat zij, zelfs samen met Canada en Australië, weinig zeggenschap hebben. Problematisch ook, omdat NL deel ging nemen met het idee de bank juist op mensenrechten te kunnen bijsturen.

Het Nederlandse beleidskader Mondiaal Multilateralisme stelt dat China weliswaar hecht aan internationale stabiliteit en een functionerend multilateraal systeem, maar een langetermijnstrategie volgt om dit systeem naar eigen Chinese visie om te vormen, bijvoorbeeld door eigen parallelle structuren op te richten. De AIIB maakt onderdeel uit van of is zo’n parallelle structuur.

Ik ben inmiddels een voorstander van een hervorming van de bestaande internationale gemeenschap, waar de Wereldbank en het IMF onderdeel van uitmaken, en ben gekeerd tegen het opzetten en bijdragen aan Chinese parallelle instellingen, en overigens ook geen voorstander van zoiets als de BRICS bank. Ik probeer dat hier beneden toe te lichten:

Eerder in de tijd (2010-2012) was ik in Beijing aanwezig bij gesprekken van Chinese NGO's met het advies comité van de Chinese Centrale Bank dat nadacht over regels voor buitenlandse Chinese investeringen. Dit was nog voordat in China de gedachten van Xi grondwettelijk werden, en de Chinese propaganda nog op grote billboards bij bouwputten nog bleven bij de dromen van Xi, niet bij de uitvoering ervan. Er werd nog de hoop gekoesterd dat economische ontwikkeling kon leiden tot democratisering van het staatsbestel. En de Chinese Centrale bank was dus echt met regulering voor investeringen in het buitenland bezig en stond open voor de inbreng van NGOs. Inmiddels zijn de Chinese organisaties waarmee ik samenwerkte door de Communistische partij verboden.

In Beijing bezocht ik aan de Chinese Zuidas de wolkenkrabber van een grote bank en verzekeringsmaatschappij. De directie resideerde daar op de hoogste verdieping van het gebouw, het klachtenmechanisme was een loket naast het bezemhok in de parkeerkelder.

Ik heb door de jaren heen, samen met Chinese partners waarmee ik samenwerkte, zeker wel geprobeerd om het contact met het Chinese ministerie van Financiën of Chinese bankiers te maken. Net als bij geologie, (voor en na de voorlaatste ijstijd) en popmuziek, de vroege en de late Elvis, de vroege en late Beatles, wordt bij Chinese politiek gedelibereerd over  voor en na Deng, voor en na Xi . Talloze mailberichten aan het Chinese kiesgroep kantoor bij de bank leidden tot niets. In de wandelgangen van de bank stuitten we tijdens de jaarvergadering in Washington DC op de Chinese delegatie. Maar ze leken zo onthutst hierover dat er niet eens een antwoord terugkwam. Eerder had een Indiase bank directeur van de Aziatische Ontwikkelingsbank mij al eens gevraagd door wie ik werd betaald. Daar deed het terugstaren van de Chinese diplomaten aan denken.

Een van mijn grootste bedenkingen bij AIIB is het gebrek aan toezicht door de raad van bestuur (het zogenaamde verantwoordingskader) waarin Nederland deelneemt. Het Bob Pickard-verhaal lijkt dit gebrek te bevestigen: de Canadese Bob Pickard, schreef vorige week in The Economist, waarom hij deze zomer per direct ontslag bij de bank heeft genomen en China ontvluchtte. Canada heeft door dit incident inmiddels haar samenwerking met de AIIB opgeschort. De vraag of Nederland dit ook gaat doen heeft extra relevantie vanwege de aanstaande rol van Nederland om de deelnemende EU landen aan het bestuur van de AIIB te vertegenwoordigen.

Misschien dat het terugtreden uit de bank op dit moment nog een te grote stap is voor Nederland om te zetten. Maar de regering zou wel iets anders kunnen overwegen. Vanaf het eerste begin hebben wij ons als maatschappelijke organisatie zorgen gemaakt op het beperkte toezicht dat Nederland heeft op de president van de Bank. De Bank werkt met het door haarzelf zo zogenoemde ‘Accountability framework’, dat veel beslissingsbevoegdheid aan de Chinese president van de Bank laat. Investeringsbesluiten tot $ 300 miljoen zijn door het bestuur aan de president gedelegeerd.

Both ENDS denkt dat het belangrijk is als antwoord op het Bob Pickard-verhaal om als Nederland het toezicht op de bank te versterken. Een van de manieren kan zijn om in plaats van het huidige Accountability Framework alle beslissingsbevoegdheden aan het bestuur van de bank terug te geven, en deze als bij andere IFIs gewoon, aan het bestuur te laten.

Maar een achterliggende vraag voor de lange termijn blijft het of dat een deelname in de AIIB, ondanks de eerdere intentie om de Bank als multilaterale instelling bij de les te houden, onder andere  waar het mensenrechten aangaat, nog wel verstandig is. De invloed van China (en met Rusland en India als andere grote aandeelhouders) op de Bank maakt dit, in de huidige politieke situatie waarin China verkeert, een schier onmogelijke missie.