De boze burger is een dreinende kleuter

Misschien ben ik een boze witte man. Ik merk in ieder geval dat ik steeds vaker de neiging heb om te schreeuwen. Als op televisie in het zoveelste straatinterview louter gemeenplaatsen voorbij komen. Als ik mensen met een Starbucks-beker zie lopen. Of als de discussie telkens op hetzelfde punt blijft haken.

Ik kan me inleven in de meeste boosheid die ik tegen kom in het land. Maar niet in de passieve agressie die naar boven komt wanneer ik vraag naar de keuzes die mensen zelf maken. Bij een lezing zeg ik dan: “U bent terecht boos op de banken. Wie van u is daarom overgestapt op een andere bank?”

Het antwoord: “Het zijn allemaal oplichters! Overstappen heeft toch geen zin.”

Boze woorden voldoende. Daden, ho maar.

Ik begrijp dat mensen schreeuwen om verandering. Maar als je zelf niet bereid bent een klein stapje te zetten, dan verandert er niks. Triodos en ASN bank, ze hebben vast wel eens een regeltje overtreden. Maar ze verstrekten geen leningen aan een milieuverwoestende pijpleiding door indianengebied, investeerden niet in wapens en ontbossing en deden niet aan de schimmige derivatenconstructies mee die de crisis veroorzaakten. De Triodos-directeur verdient de Balkenende norm – zonder bonus.

Maar in de zaal schudt men zijn boze hoofd.

“En de zorg dan, dat is toch schandalig, wat daar gebeurt?”

Dat er misstanden zijn, daar ben ik het mee eens. Zorgverzekeraars denken nog steeds louter in geldstromen, te weinig in zorgstromen. Ik ben dan ook overgestapt van een van de bijna monopolistische aanbieders naar een luis in de pels (DSW). Bovendien volg ik met belangstelling de ontwikkeling van de nieuwe ‘Zorgeloos’ verzekering door Jos de Blok, de oprichter van Buurtzorg.

Er zijn vast lezers die zich nu ook opwinden, over mij. Ben ik een gutmensch ? Misschien – ik vind het geen onaangename term. Maar ik handel vooral vanuit gezond eigenbelang. Dat zouden meer mensen moeten doen. Hoe moeilijk is het, om de Starbucks voorbij te lopen? Goed, ik geef toe, de eerste keer kan onwennig zijn. Dat kleine Nederlandse koffietentje schrijft niet je naam op een beker. De koffie smaakt anders. Maar na een paar slokjes zul je merken dat hij eigenlijk lekkerder is. Hij is in ieder geval goedkoper. Meestal duurzamer. De teler krijgt er een betere prijs voor en de barista is trots op zijn product. En, mijn punt: je spekt de Nederlandse schatkist misschien wel met een duppie. Vele koffieduppies tezamen betalen wél onze toenemende zorgvraag. Waarom, in hemelsnaam, zou je koffie drinken bij een multinational die geen cent belasting afdraagt?

Voor al die grootverdieners, die rondschuiven met geld totdat ze zelf alles hebben en de wereld niets, is een volwaardig alternatief beschikbaar. Je kunt, in plaats van bij Bol.com, een boek bestellen bij YouBeDo.com, dat netjes belasting betaalt, en daarnaast een percentage aan een goed doel overmaakt. Net zo makkelijk, net zo snel. Niemand vraagt je een paar stappen extra de stad in te doen als je dat niet wilt. De meeste kleine boekwinkels sturen boeken ook graag voor je op, tegenwoordig. En hop, alweer een druppel op die gloeiende plaat. Daar is niets rechts of links aan. We zijn echt met zijn allen beter af wanneer ieder voor zich die minimale moeite doet. Stem met je voeten. Behartig je werkelijke eigenbelang!

Mensen worden alleen maar bozer wanneer ik ze dit vertel. Waarom? Zijn ze bang om uitgelachen te worden? Is het misschien de schaamte, het besef dat ze, ook al is het minimaal, medeschuldig zijn, al is het maar door gemakzucht? Willen ze niet horen dat ze als individu betekenis hebben binnen het geheel? Het lijkt erop dat mensen wel gebrand zijn op hun keuzevrijheid, maar dat ze iedere vorm van persoonlijke aansprakelijkheid afwijzen. Liever helpen ze hun wereld om zeep dan dat ze één bewuste positieve stap zetten.

Na afloop van een lezing vertellen mensen me dat ze misschien PVV gaan stemmen. En kijken me daarbij uitdagend aan. Als ik ze vertel dat die keuze hun democratische recht is, maar dat het niet zal helpen bij het oplossen van bank- en zorgproblemen – kijk naar het stemgedrag in het verleden – dan halen ze hun schouders op, teleurgesteld. Niet over de politieke feiten maar over het feit dat ik ze niet vermanend toespreek. Het volk wil gewoon zijn boosheid uiten en ‘de elite’ jennen. Namens het volk: ik maak mij daar zorgen over.

Als vierjarige rende ik ooit, nadat ik een reprimande kreeg over mijn obstinate gedrag, de badkamer in en trok de slang uit de wasmachine, zodat de vloer in een oogwenk blank stond. “Lekker puh” zei ik, terwijl ik met drijfnatte sokken de huiskamer weer in kwam. Aan die anekdote moet ik steeds vaker denken.

Zijn we echt dreinende kleuters, of durven we ondertussen volwassen keuzes te maken? Misschien iets om over na te denken, deze decembermaand.