De bubbel van Den Haag barst niet

Ik draai overuren om het Haagse circus nog een beetje bij te houden. Hoe dichter we bij 29 oktober komen, hoe meer ik het gevoel heb dat ik beter een slaapzak kan neerleggen in de Tweede Kamer. Niet omdat daar spannende debatten plaatsvinden – die zijn er amper – maar omdat de peilingen inmiddels allesbepalend zijn.

Sterker nog: in mijn bubbel – hoogopgeleid, Pinot Grigio drinkend, links-progressief – hoor ik steeds vaker dat mensen hun stemkeuze laten afhangen van diezelfde peilingen. Niet vanuit overtuiging, maar uit angst hun stem te verspillen. D66, Volt en zelfs de Partij voor de Dieren lijken zo het kind van de rekening te worden, klemgereden in een kunstmatige tweestrijd tussen het conservatieve CDA en het progressieve blok van GL-PvdA.

Zelf ben ik er zo druk mee dat ik twee weddenschappen ben aangegaan. Eén: dat D66 tóch groter blijft dan JA21. Twee: dat de SGP voor het eerst de ChristenUnie gaat inhalen – zeker nu lijsttrekker Chris Stoffer zich in de afgelopen dagen ontpopte als halve populist, met retoriek die je eerder bij Forum dan bij de orthodox-protestanten verwacht.

Maar laten we niet te vroeg juichen. We zijn nog bijna vijf weken van de verkiezingen verwijderd en de CPB-doorrekeningen moeten nog komen. Die doorrekeningen zijn altijd goed voor minstens drie verrassingen die partijen tot nu toe zorgvuldig onder de mat hebben geveegd. Zoals: waar gaat het CDA zijn zogenoemde vrijheidsbijdrage eigenlijk van betalen? En welke clown bedacht het lumineuze plan om een apart verkiezingsprogramma en uitvoeringsprogramma te presenteren – zonder financiële paragraaf?

De trend van de laatste jaren zet zich voort: alle partijen, ook de zogenaamd degelijke, presenteren vooral verlanglijstjes van extra uitgaven. Maar waar het geld vandaan moet komen, dat horen we pas in de rokerige achterkamers van een eindeloze formatie. Daar wordt bezuinigen of belasting verhogen verkocht als “verantwoordelijkheid nemen”.

En dus krijgen we opnieuw een traditioneel korte campagne, met als hoogtepunt elf dagen aan televisie- en radiodebatten waarin de soundbites belangrijker zijn dan de inhoud. De “echte” campagne begint pas op 10 oktober, als het CPB met cijfers komt en de eerste radiodebatten losbarsten. Achttien dagen campagne – dat is in Nederlandse termen een sprint. En we weten: in zo’n sprint kunnen ongelukken gebeuren. De bliksemsnelle opmars van Wilders in 2023 was daar het schoolvoorbeeld van.

In Den Haag kijkt men nu koortsachtig naar de peilingen van Ipsos en EenVandaag eind deze maand. Die bepalen wie mag aanschuiven bij het RTL-hoofdrolspelersdebat op 12 oktober. Maximaal vier lijsttrekkers – vermoedelijk Wilders, Timmermans, Bontenbal en… wie wordt nummer vier? VVD? D66? Misschien zelfs JA21? Een gouden ticket naar de campagne, te vergeven door een commerciële zender die zich verschuilt achter een “gewogen gemiddelde” dat in feite nog maar uit twee serieuze peilingen bestaat. Poll of polls? Meer poll of peanuts. Zoals voortreffelijk geconstateerd door de enige serieuze Haagse watcher: Haagse Insider.

Alsof dat allemaal nog niet genoeg is, komt BNR deze week met een inhoudelijk sterke serie over vertrouwen in de democratie. Ronald van Raak, Armen Hakhverdian en Geerten Waling schoven aan. Vooral het interview met Geerten Waling raakte me: de kloof tussen hoog- en praktisch opgeleiden blijkt veel meer een grootstedelijk fenomeen dan een randstad-platteland-verhaal.

En eerlijk gezegd herken ik dat. Ik heb zelf vier academische titels, maar kom in mijn werk wekelijks tientallen ondernemers tegen die door Den Haag gemakshalve als “laagopgeleid” worden weggezet. Deze week nog ontmoette ik een 27-jarige ondernemer op de Veluwe die zonder een cent hulp van papa of mama een miljoenenbedrijf heeft opgebouwd, met 35 werknemers en een product dat zelfs de Chinezen aftroeft. In 4 jaar! HBO afgemaakt? Nee. Na een jaar gestopt omdat hij zijn tijd beter kon besteden aan zijn eigen bedrijf. En kijk eens waar hij nu staat.

Dit is geen incident. Dit is een patroon. En terwijl hoogopgeleide stedelingen elkaar in de talkshows blijven overtuigen dat Den Haag “van” hen is, worden de praktisch opgeleiden structureel onderschat. Alsof de democratie alleen geloofwaardig is als je drie masters en een lidmaatschap bij de Jonge Democraten kunt overleggen.

Ons onderwijs en kennislandschap is de laatste decennia radicaal veranderd. Eerst door internet, daarna door de smartphone, en nu door AI. In die wereld is de scheidslijn tussen hoog- en laagopgeleid een artefact van de vorige eeuw. Als we dat niet erkennen, dan graaft vooral het politieke midden zijn eigen graf.

De ironie? Terwijl partijen elkaar vliegen afvangen over frames, peilingen en tv-optredens, daalt het vertrouwen in de politiek gestaag. En juist de kiezers die Den Haag voor lief neemt – de ondernemers, de makers, de doeners – zullen op een dag niet meer geloven dat ze meetellen.

Misschien is dát wel de echte crisis van onze democratie. Niet de opmars van extreemrechts, niet de verdeeldheid tussen links en rechts, maar de halsstarrigheid van het midden dat weigert uit zijn bubbel te stappen.

En dan helpt geen enkele peiling meer. Hoe vaak je hem ook herhaalt.