De democratische rechtsorde is mensenwerk, verbeter die

We moeten veel trotser zijn op de democratische rechtsorde. Want de ontwikkeling van de democratische rechtsorde heeft veel goeds gebracht, zoals de afschaffing slavernij (1860), het kinderwetje van Van Houten (1847), kiesrecht voor mannen (1917), kiesrecht voor vrouwen (1919), eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer (Europees Verdrag Rechten van de Mens, 1948), Sociale Grondrechten (1983), vastlegging van het huwelijk tussen twee personen (2001). Al deze maatschappelijk zwaarbevochten mijlpalen hebben de Nederlandse Grondwet en instituties van de democratische rechtsorde vormgegeven.

Een onderdeel van de Grondwet is de scheiding der drie machten: wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht. In de Grondwet is in wezen ook een vierde macht (artikel 20) geregeld: de sociale grondrechten. Voor een democratische rechtsorde is het onontbeerlijk dat mensen bestaanszekerheid hebben. Om als burger mee te kunnen doen zijn publieke goederen als behuizing en gezondheidszorg van levensbelang. Als je totaal in beslag genomen wordt door bestaanszorgen (geen huis, geen baan, geen onderwijs voor je kinderen, etc) dan is het moeilijk meekomen.

Vele welvaartsinstituties, zoals de achturige werkdag (1919), zorgverzekering, bijstand en vormen van rechtsbescherming van kwetsbaren, zijn democratisch geregeld. Vergeet niet, iedereen is wel ergens kwetsbaar. Bovendien zijn ook publieke ruimtes nodig, zoals onafhankelijke wetenschap, onderwijs en journalistiek die mensen informeren. Aan de keukentafel, in cafés, in bibliotheken, overal moet iedereen een mening kunnen vormen. De sociale grondrechten op bestaanszekerheid staan hiervoor garant.

De huidige extreemrechtse kritiek op de democratische rechtsorde heeft lak aan de scheiding der machten, maar ook aan de vierde macht, vooral aan vrije wetenschap en pers (de publieke ruimtes). De big-tech miljardairs hebben op deze extreme kritiek grote invloed, zij streven naar ‘Freedom Cities’, waar weinig of geen wetten meer gelden. En de achturige werkdag dan? En de bijstand dan? En rechtsbescherming van bijvoorbeeld kinderen dan? De miljardairs bepalen wat informatie is en dat publieke ruimtes en goederen verdwijnen. Zelfstandig oordelen is dan niet meer mogelijk.

Er zijn gelukkig ook voorstellen de democratische rechtstaat te verbeteren. Hannah Arendt en Jurgen Habermas hebben hun leven lang allerlei voorstellen gedaan onder de noemer van deliberatieve politiek. In wezen komen ze neer op de uitbreiding en bescherming van publieke ruimtes en publieke goederen, de voorwaarden voor een goede draaiende maatschappij met democratische rechtsorde. In Nederland wordt dit vertaald in termen van (voedsel)raden en huizen van burgerschap, waar op lokale basis tuinen, scholing, healing, en zorg worden georganiseerd. Allerlei vormen van deliberatief (burger-) beraad horen hier ook bij.

Een minder gelukkig voorstel is dat van het burgerparlement, dat de Tweede Kamer terzijde schuift. Eva Rovers stelt dat in De Correspondent (26-08-25) voor: “Een burgerparlement daarentegen is niet eenmalig, maar permanent. Dat wil niet zeggen dat de mensen die eraan deelnemen dat permanent doen; zij rouleren, zodat ieder jaar nieuwe mensen een kans krijgen om mee te doen. Ze doen dit ook niet voltijds, maar meestal ongeveer een dag per maand… Er is dus een scheiding der machten: het burgerparlement agendeert het onderwerp en behartigt de opvolging, een burgerberaad ontwikkelt de voorstellen. Die worden dan door het burgerparlement als burgerwetsvoorstel ingediend bij de Eerste Kamer, die deze op dezelfde manier behandelt als initiatiefwetten van de Tweede Kamer.”

Het burgerparlement maakt wetten, die door de Eerste Kamer worden beoordeeld. In de loop van zo’n tien jaar kunnen door roulatie misschien 1000 mensen hieraan deelnemen; ze kunnen echter niet verantwoordelijk gehouden worden voor hun wetten, want dan zijn ze al weg gerouleerd. Het burgerparlement behandelt controversiële, dus belangrijke kwesties. De Tweede Kamer wordt onbelangrijk, net als politieke partijen. Overigens daar treurt Rovers niet om, want die zijn toch al een baantjespool en corrupt. Misschien dat die twee nog een functie hebben, maar die is minimaal.

Politieke partijen komen wel nog voor in de Eerste Kamer, via indirecte verkiezingen samengesteld. Afgezien van de rare interpretatie van de scheiding der machten (Eerste en Tweede kamer behoren tot één macht, de wetgevende), blijkt dus dat Eva Rovers verkiezingen voor de Tweede Kamer terzijde wil schuiven.

Met het voorstel de Tweede Kamer ter zijde te schuiven (in strijd met de Grondwet), krijgen dus ook de verkiezingen voor de Tweede Kamer en de politieke partijen geringe betekenis. Ik vraag me af of de 14 miljoen kiesgerechtigden zullen accepteren dat ze hun stem minder waard wordt dan die van 1000 mensen in een burgerparlement. Vergeet niet, er zijn grondwettelijk gezien goede middelen om partijbelang, corruptie en carrièredrift van politici in te dammen.

Concluderend: de democratische rechtsstaat is een groot goed, waar hard voor gevochten is, vooral voor sociale grondrechten en algemeen kiesrecht, en dat staat voor het idee: iedereen telt mee. Politieke partijen kunnen door verkiezingen verantwoordelijk gehouden worden voor hun keuzen. Verkiezingen zorgen voor veel publieke roering in publieke ruimtes. De democratische rechtsorde is mensenwerk en kent verbeteringen zoals beraden en huizen van burgerschap. Laten we vooral de publieke ruimtes en publieke goederen versterken.