De dreiging van Irans breuk met het IAEA: diplomatie of escalatie?

Irans besluit om de samenwerking met het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) op te schorten is niet alleen een reactie op de luchtaanvallen van Israël en de VS, maar ook een duidelijk signaal: Iran ziet af van Westerse controle. Met de unanieme steun van het Iraanse parlement en de Raad van Hoeders trekt Iran zich terug en versterkt daarmee juist de krachten binnen het regime die elke concessie aan het Westen als verraad aan de revolutie zien.

Het IAEA gaf tenminste nog inzage, al was die verre van perfect. Tot kort voor de recente spanningen konden inspecteurs bevestigen dat Iran ruim 400 kilo uranium tot 60 procent had verrijkt — een niveau dat het land gevaarlijk dicht bij kernwapencapaciteit brengt, terwijl 3 tot 5 procent voldoende is voor civiele kernenergie. Ondanks eerdere luchtaanvallen op nucleaire en militaire doelen in de regio, waaronder door de VS, beschikt Iran nog steeds over de kennis, middelen én inmiddels extra motivatie om binnen enkele maanden de productie weer op volle kracht te hervatten. Zonder toezicht verliezen we daarmee een cruciale bron van informatie over Irans productie en de bestemming van het verrijkte uranium.

Iran is intern verdeeld. Er is een duidelijke tweedeling: aan de ene kant de vooral jongere generatie, verbonden via internet en sociale media, die hunkert naar modernisering, vrijheid en hervorming; aan de andere kant starre conservatieven en geestelijken die geen concessies willen doen aan het Westen. Het Westen verleidt zichzelf vaak met de rol van moraalridder, die het juiste regime wil opleggen. Maar de geschiedenis leert anders. De korte periode van democratie en constitutionele monarchie in Iran werd in 1953 abrupt beëindigd door een staatsgreep, georganiseerd door Britse MI6 en Amerikaanse CIA, uit vrees voor nationalisering van de olie. Die inmenging leidde uiteindelijk tot de islamitische revolutie met ayatollah Khomeini aan de macht, een bitter bewijs dat buitenlandse druk vaak averechts werkt en antiwesters sentiment voedt.

Het doel van het Westen? Idealiter een regimewissel, maar het moet dit niet forceren zoals in de jaren ’50. Daarom is diplomatie de juiste koers. Niet door sancties blindelings te verzwaren of bommen te gooien, maar door onderhandelingen open te houden en hervormingsgezinde krachten indirect te steunen. Verandering komt van binnenuit, niet door opgelegde wil. Dat vraagt geduld, geloofwaardige afspraken en respect voor soevereiniteit — hoe schrijnend het regime ook is.

Iran staat op een kantelpunt, maar dat geldt net zo goed voor het Westen. Om te voorkomen dat Iran een kernmacht wordt en om onze invloed te behouden, moeten we beseffen dat verandering niet kan worden afgedwongen.. Achter de zwart-witte headlines schuilt een land vol kleur, diversiteit en jonge mensen die snakken naar meer vrijheid. Zij hebben niets aan bommen, maar alles aan dialoog —  en dat is de enige weg naar een vrijer Iran en duurzame vrede.