De eerste ontwikkelingswerker

150 jaar geleden, in 1873, werd geboren predikant, musicus, theoloog, filosoof en vooral arts Albert Schweitzer. Hij was de zoon van een luthers predikant en zelf studeerde hij ook theologie, met name het Nieuwe Testament, en trad daarmee in de voetsporen van zijn vader. Vanuit zijn baan als predikant ontwikkelde hij zich ook als organist, componeerde zelfs en daarnaast schreef hij als filosoof/theoloog het boek ‘Cultuur en ethiek’. In dat boek, uitgekomen rond het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, keert hij zich tegen de verloedering en verval van de Westerse beschaving waarin winstbejag, veroveringszucht en eigenbelang centraal staan.

Als Nieuw Testamenticus ziet hij Jezus als een man die aanzet geeft tot de morele vernieuwing van de mensheid. Als volwassene vindt hij steeds meer dat het onverantwoordelijk is in welstand te leven terwijl er overzee miljoenen mensen leven in bittere armoede. In 1913 verhuist hij samen met zijn vrouw naar de plaats Lambarene in Gabon, Afrika, waar hij een ziekenhuis bouwt.

Ondanks zijn theologische opleiding en praktijk als predikant zegt hij bij aankomst direct niet als zendeling te komen werken maar als arts. Dat was ook wel nodig want rond het te bouwen ziekenhuis krioelt het van zieken, melaatsen en mensen die schreeuwen van de pijn. Tegen de tijd dat het ziekenhuis afgebouwd is en hij als arts volop kan gaan werken, wordt hij als Duits staatsburger Gabon uitgezet en enige jaren geïnterneerd.

Als hij na de oorlog terugkomt, is alles wat hij opgebouwd heeft vernietigd en kan hij opnieuw  beginnen. Hij wordt geholpen door sympathiserende artsen en veel werk kan hij financieren door het houden van lezingen en het geven van orgelconcerten in Europa. Ook het prijzengeld dat hij ontvangt voor zijn literaire werk stopt hij in Lambarene.

Op zich was het wel bijzonder dat Schweitzer, als opgeleid theoloog en overtuigd christen, zo duidelijk aangaf niet als zendeling te komen maar als arts. Zijn lezingen over de betekenis van Jezus en zijn orgelconcerten bewaarde hij voor Europa. Sterker nog, wat hij in Europa daarmee verdiende, gaf hij uit in Lambarene.

Zendingswerk werd in die jaren door Europese staten niet zelden gebruikt als rechtvaardiging van kolonialisme. Er zat echter ook een andere kant aan. Steeds meer zendelingen en missionarissen lazen in de ‘blijde boodschap’ van het evangelie dat ook verzet tegen onderdrukking onderdeel was van de christelijke leer. (Vergelijk ook de latere Martin Luther King). Ook Afrikaanse bekeerlingen leerden op zendings- en missieschooltjes bewust of onbewust dat vreedzaam opkomen voor jouw en andermans rechten ook een vorm van naastenliefde was. Plantagehouders waren veelal niet blij met deze interpretatie.

Door zijn werk werd Albert Schweitzer een voorbeeld voor allen die een christelijk/humanistisch geloof wilde uitdragen. Hij was en is ook een bron van inspiratie voor ontwikkelingsorganisaties als bijvoorbeeld Artsen Zonder Grenzen. Op latere leeftijd keerde hij zich samen met zijn vriend Albert Einstein tegen het gebruik van kernwapens. Hij stierf in het jaar 1967 op 90-jarige leeftijd.

Vergeten is hij echter niet. Er zijn tal van boeken over hem en over zijn werk verschenen. In 1975 onthulde zijn kleindochter een standbeeld in Deventer en op 15 oktober van dit jaar vindt er een Schweizer herdenking plaats in de Lebuinuskerk in Deventer. Spreken zullen dan onder meer mede-arts, schrijver en filosoof Bert Keizer en oud-minister Uri Rosenthal. Zoals thans ontwikkelingswerker en medisch werker in zuidelijke landen een normaal beroep is, waarop door het huidige kabinet jammer genoeg steeds meer bezuinigd wordt, was Schweitzer de aanzetter van dit medemenselijke werk. 

PS: Opvallend, maar ook een teken hoe zijn werk alom gewaardeerd wordt, is het feit dat een herinneringsartikel niet staat in het christelijke dagblad Trouw noch in de voormalige katholieke Volkskrant maar in het ‘neutrale’ dagblad De Telegraaf.