De EU heeft nog maar een jaar de tijd om een staatsgreep door Orbán tegen te houden

Wanneer er verkiezingen naderen, nemen autoritaire leiders die zich verschuilen achter een dunne façade van democratie vaak hun toevlucht tot het verzinnen van 'vijanden' tegen wie ze zich kunnen afzetten als oplossers en redders. Ze geven buitenlandse krachten de schuld en beweren dat er complotten zijn om de nationale stabiliteit, veiligheid en tradities te ondermijnen. Het is een veelgebruikte tactiek, waar de Hongaarse Viktor Orbán bijzonder goed in thuis is.

Sinds de regerende Fidesz-KDNP-coalitie van de Hongaarse premier in 2010 opnieuw aan de macht kwam, heeft ze stelselmatig illusoire tegenstanders opgeroepen voor politiek gewin. In 2014 was de externe vijand “buitenlandse entiteiten”, die probeerden om “hun gezag te laten gelden” over gewone Hongaren. In 2018 was het de in Hongarije geboren Amerikaanse filantroop George Soros die  prominent in beeld gebracht werd op billboards, pamfletten en via mediakanalen die de regering steunen, waar hij beschuldigd werd van het beramen van een “frontale” aanval op de Hongaarse staat. En in 2022 waren het maatschappelijke organisaties en onafhankelijke media, die beschuldigd werden van het nauw samenwerken met bondgenoten van de VS om de berichtgeving in de wereldpers over de ontwikkelingen in Hongarije te “manipuleren”.

Over iets meer dan een jaar zullen de burgers van het land zich opnieuw uitspreken in de stembus. Opiniepeilingen suggereren dat een oppositiepartij onder leiding van Péter Magyar de premier ten val zou kunnen brengen. Magyars TISZA heeft het afgelopen jaar veel terrein gewonnen, met indrukwekkende resultaten bij de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2024 en een groeiende steun van het publiek voor een campagne waarin de noodzaak om het politieke systeem van Hongarije op te schonen centraal staat. 

Voor Orbán vormt Magyar een nieuw en verontrustend probleem. In tegenstelling tot eerdere tegenstanders, die het doelwit waren op basis van hun politieke achtergrond of banden met kritische instellingen, behoort Magyar tot de Fidesz-familie. Hij was getrouwd met de voormalige minister van Justitie van Orbán, Judit Varga, en was lange tijd een bondgenoot van de regerende elite. Zijn doorbraak als politicus die Orbán in 2026 realistisch gezien zou kunnen vervangen, heeft offensieve acties, die in eerdere verkiezingscycli werkten, onuitvoerbaar of ineffectief gemaakt. 

Toch heeft de propagandamachine van Fidesz de afgelopen weken geprobeerd, en gefaald, om Magyar en anderen - “omgekochte politici, rechters, journalisten, nep-NGO's en politieke activisten” - te beschuldigen van het beramen van een complot om “de Hongaarse democratie omver te werpen”. Deze campagnes, die worden georkestreerd door een netwerk van aan de regering gelieerde media - die goed zijn voor de meerderheid van de informatievoorziening van het land - hebben geprobeerd om Magyar zwart te maken als een “marionet” van buitenlandse krachten. In zijn jaarlijkse State of the Union toespraak, in februari, noemde Orbán hem en anderen “stinkbeestjes [die] de winter hebben overleefd” en zwoer hun financiële machinerie te “ontmantelen”.

Maar aanvallen op zondebokken - een rookgordijn dat routinematig wordt ingezet om de frustratie van het publiek af te leiden van zaken zoals een kwakkelende economie en een krakende gezondheidszorg - landen niet zoals daarvoor. Terwijl George Soros centraal blijft staan in de propaganda van Fidesz-KDNP is de realiteit dat de heer Soros nu 94 jaar oud is, zich grotendeels uit de publieke belangstelling heeft teruggetrokken en niet langer de stuwende kracht is die hij ooit voor de regerende coalitie was. Recente voorbeelden van overheidsaanvallen en desinformatie, waaronder op de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, en de fractieleider van de Europese Volkspartij, Manfred Weber, hebben ook geen weerklank gevonden - en zijn zelfs in tegenspraak met het feit dat de meeste Hongaren pro-Europees zijn en een overweldigende meerderheid voorstander is van voortzetting van het EU-lidmaatschap. Aanvallen op de Oekraïense president, Volodymyr Zelensky, in de context van EU-financiering en veiligheid, slagen er evenmin in kiezers weg te halen van de Magyar-beweging.

Dit heeft een steeds wanhopigere Orbán ertoe aangezet om zijn aanval uit te breiden en nog extremer - en steeds autoritairder - te werk te gaan in een poging om aan de macht te blijven. De oprichting en daaropvolgende inzet van een overheidsinstelling - het Nationaal Bureau voor Soevereiniteit - om politieke tegenstanders aan te vallen, onafhankelijke mediakanalen, NGO's en andere kritische stemmen, bewijst het traject van de regerende coalitie in de aanloop naar de eigenlijke campagne. Het feit dat de minister-president de opschorting van de USAID-ontwikkelingsfondsen heeft aangegrepen om de onafhankelijke media in Hongarije af te schilderen als een corruptie-imbroglio en de vijandigheid jegens buitenlandse journalisten en activisten aan te wakkeren, heeft bij de Hongaren nog meer bezorgdheid gewekt over hoe ver hij bereid is te gaan om zijn heerschappij te handhaven en of het toch al verzwakte democratische apparaat van het land verdere aanvallen wel kan overleven. 

Of Orbán bereid is om alles op alles te zetten en de ondermijning van de democratie toe te staan, valt nog te bezien. Onderzoek door de onafhankelijke nieuwssite Direkt36, toont een gecoördineerd en verontrustend, diepgeworteld en onheilspellend netwerk van zelfverheerlijking en zelfbehoud. Dit gaat verder dan de grenzen van Hongarije en omvat coördinatie met radicaal rechts in Europa en autocratische leiders in het oosten, in de vorm van het witwassen van activa, en intermediaire financiering van partijen van de Patriotten-groepering in het Europees Parlement. 

De EU, die jarenlang het “Orbán-probleem” op de lange baan heeft geschoven, zou in 2026 wel eens voor een gevaarlijk moment kunnen komen te staan. Als ze aan de zijlijn blijft staan en toestaat dat de Hongaarse premier de democratie van zijn land verder uitholt en kaapt, zouden we wel eens een totale staatsgreep in een EU-lidstaat kunnen meemaken. De nieuwe Duitse kanselier Friedrich Merz heeft dit gevaar al opgemerkt en heeft het blok de afgelopen weken opgeroepen om “consequenter” te zijn in de toepassing van “inbreukprocedures”.

Ruwweg 22 miljard euro aan Europese fondsen - gelijk aan 11% van het geschatte BBP van Hongarije in 2024 - zijn achtergehouden van de regering-Orban, als reactie op de voortdurende schendingen van de rechtsstaat. Dit is een pressiemiddel dat gebruikt moet blijven worden om ervoor te zorgen dat de verkiezingen van 2026 op een vrije manier worden gehouden. Een ander sterk punt, vanuit Europees perspectief, is het inperken van het stemrecht van Hongarije in de Europese Raad. Het Europees Parlement ondernam inspanningen hiervoor in 2018 en, zoals Mertz en anderen sindsdien hebben gesuggereerd, is dit iets dat opnieuw moet worden bekeken als middel om verdere achteruitgang van de democratie in Hongarije te voorkomen. 

De komende twaalf maanden zullen cruciaal zijn, zowel voor de Hongaren als voor het Europese project in bredere zin. Duidelijke interventies van de EU en andere democraten van de internationale gemeenschap kunnen Orbán in bedwang houden, ervoor zorgen dat de parlementsverkiezingen in het land in een schonere informatieruimte worden gehouden en, van cruciaal belang, alle pogingen verijdelen om de democratie in een Europese lidstaat te ondermijnen. 

Marius Dragomir is directeur van het Media and Journalism Research Center (MJRC), een onafhankelijke denktank die de kwaliteit van het mediabeleid en de staat van onafhankelijke media en journalistiek wil verbeteren.