De EU heeft veel macht, maar onze leiders weigeren steevast om die te gebruiken

De handelsovereenkomst tussen de VS en EU die zondag bekend werd gemaakt, werd op z’n best lauwwarm ontvangen. Markten, vooral in Azië en de VS reageerden positief, maar de waarde van de euro zakte ten opzichte van de dollar en aantal Europese beurzen sloten zelfs in rode cijfers. De angst voor een escalerende handelsoorlog is dan wel weg, maar hoe kan het dat de EU hiermee akkoord is gegaan?

Wellicht is het beter om te spreken van een raamwerk waarbinnen een ‘echte’ overeenkomst kan worden gemaakt, maar ook over de grote lijnen van de deal kunnen we al iets zeggen.

De overeenkomst lijkt op vergelijkbare deals die de VS sloten met het VK en Japan. Japan slikt een importheffing van 15% en het VK ’maar’ 10%.

Wat betreft de EU beweert President Trump dat de handelsbalans tussen ons en VS scheef is, en dat de EU de VS niet eerlijk zou behandelen. Hoewel de EU veel goederen exporteert naar de VS, worden er veel diensten de andere kant op geëxporteerd, waardoor de handel redelijk in balans is.

De recente EU-VS deal bestaat uit het volgende: de VS gaan importheffingen van 15% voeren over ongeveer 70% van producten uit de EU, inclusief medicijnen en halfgeleiders. Die 15% is voor auto’s lager dan de 27,5% die Trump eerder had ingesteld. Voor staal en aluminium komt er een heffing van 50%. Een aantal sectoren, waaronder vliegtuigen, sommige chemicaliën, sommige grondstoffen en halfgeleidermachines zijn vrijgesteld van heffingen.

Trump dreigde eerder met heffingen van 30%, hetgeen voor sommigen reden is om deze deal te bestempelen als winst. Hiervóór was de gemiddelde heffing ongeveer 4,8%.

Bovenop deze heffingen (die in de VS worden betaald) belooft de EU $600 miljard te investeren in de VS en $750 miljard aan energie — zoals olie en gas — te kopen. Die beloftes zijn niet bindend.

(Dit komt neer op het kopen van $250 miljard aan energie per jaar voor de resterende termijn van Donald Trump. Ter vergelijking: in 2024 importeerde de EU in totaal ongeveer $375 miljard aan energie, waarvan $75 miljard vanuit de VS. Capaciteit om zo veel energie te exporteren naar de EU heeft de VS niet.)

Kortom: Europese producten worden flink duurder voor Amerikaanse consumenten, dus de Europese export wordt flink geraakt.

Tegenover deze heffingen en beloftes van investeringen stelt de EU… niets.

Er lag echter een zwaar Europees wapen op tafel: het Anti-Coercion Instrument (ACI), ook wel de Brusselse Bazooka genoemd. Dit is een pakket van economische maatregelen dat bestaat uit (import)heffingen, quota en maatregelen omtrent intellectueel eigendom en patenten. Het kan gebruikt worden om terug te slaan tegen landen die de EU onder druk zetten. Het mooiste is dat het ingezet kan worden door middel van een zogenaamde qualified majority, zodat niet één of twee landen het met een veto kunnen tegenhouden. De verwachting was dat de EU dit wapen, of de dreiging ervan, zou gebruiken om een gunstige uitkomst van de onderhandeling te verkrijgen.

Dat maakt de EU erg machtig, onder andere omdat het met deze bazooka de Amerikaanse export van diensten flink zou kunnen raken. Ook al werd het ACI tijdens onderhandelingen tussen EU-landen afgezwakt, bleef het een zwaar wapen. Alleen al het in werking stellen van het ACI, zelfs een lichtere versie ervan, zou een krachtig signaal kunnen sturen: met ons wordt niet gesold.

Bovendien heeft de EU er strategisch belang bij om economisch actie te ondernemen tegen de VS. De EU zou veel baat hebben bij een inheemse tech-sector die kan concurreren met die van de VS, of op z’n minst één die diensten kan aanbieden aan Europese overheden, zodat die niet meer afhankelijk zijn van de Amerikaanse tech-reuzen.

En Europese burgers zijn bereid om minder Amerikaanse producten te kopen. Onderzoek toont aan dat consumenten Europese alternatieven voor goederen en diensten uit de VS wel zien zitten.

Als kers op de taart dwarsboomt de EU haar eigen klimaatambities als er daadwerkelijk voor $750 miljard aan energie — lees: fossiele brandstoffen — wordt gekocht in de VS.

Ondanks dit alles, heft de EU geen enkele tegenmaatregel tegen de VS. Er wordt ook niet samen opgetrokken met het VK of Japan om een gezamenlijke vuist te maken tegen economische dwangmaatregelen vanuit de VS. Hoe kan dit?

Sommigen zien een oorzaak in de steun voor Oekraïne. Brussel zou bang zijn dat de VS Oekraïne niet meer zou steunen bij Europese tegenmaatregelen. Anderen zeggen dat het overeind blijven van Europese regelgeving een reden zou kunnen zijn. Deze factoren, en andere, zullen ongetwijfeld hebben meegespeeld in de onderhandelingen.

Waarschijnlijk is er nog een factor: ondanks de grote economische en politieke macht van de EU, weigeren onze leiders steevast om die te gebruiken.

Hiervan zijn in de recente geschiedenis voorbeelden genoeg. Neem bijvoorbeeld de opmerkingen van Trump over het annexeren van Groenland. Het duurde twee dagen voordat voorzitter van de Europese Commissie Von der Leyen erop reageerde. En zelfs dan was het maar een lauw statement met een vage verwijzing naar Groenland: “We look forward to a positive engagement with the incoming US Administration, based on our common values and shared interests”. Daar zal niemand van wakker hebben gelegen.

Of kijk naar de genocidale oorlog die Israël voert in Gaza. Onderdeel van de Genocide-conventie, die alle EU-landen hebben ondertekend, is dat als er een vermoeden is dat er genocide plaatsvindt, er actie moet worden ondernomen om het te stoppen. De EU is met afstand de grootste handelspartner van Israël en heeft dus flinke invloed. Desondanks worden er namens de EU geen maatregelen tegen Israël genomen en kan het land vrijwel ongestoord haar gang gaan.

De Benelux heeft een groter BBP dan Rusland. Toch wordt Rusland gezien als veel machtiger. Dat komt niet alleen door het grote aantal nucleaire wapens — het is een publiek geheim dat er in België en Nederland ook een aantal (Amerikaanse) kernkoppen liggen. Zoals hoogleraar politieke economie Paul de Grauwe betoogt in een essay, gaat het voor een groot deel om het feit dat Rusland niet bang is om haar macht daadwerkelijk te gebruiken.

Op de korte termijn is een handelsoorlog afgewend en dat is natuurlijk goed. Maar op de lange termijn stuurt de EU nu het signaal dat andere landen economische maatregelen aan ons kunnen opleggen zonder dat wij daar iets tegenover stellen. EU-leiders hebben meerdere malen gezegd dat de EU een belangrijke geopolitieke speler moet zijn. Brussel wil dat Rusland stopt met de oorlog in Oekraïne en zich terugtrekt, dat Israël stopt met het uithongeren van burgers in Gaza, en heeft ook een waslijst van eisen en wensen ten opzichte van China. De EU zegt te staan voor vrijhandel en een wereldorde die op regels is gebaseerd. Maar die regels zijn steeds minder vanzelfsprekend, zeker nu de rugdekking vanuit de VS wegvalt. In een wereld waar het recht van de sterkste steeds meer geldt, zou het goed zijn als de EU eindelijk haar macht eens gebruikt.