De filosofische doodzonde van het Filosofisch Kwintet

De mens is een parasiet en ook weer niet.

Het Filosofisch Kwintet is alweer een tijdje bezig, dit keer met vier mensen aan tafel. Arnon Grunberg is de discussieleider, en hij doet dat met verve, en natuurlijk, je verwacht niet anders, zijn stokpaardje domineert het gesprek. Iedereen die zijn publicaties leest beseft dat Arnon Grunberg niet een optimistisch mensbeeld huldigt. Mensen zijn leugenaars, bedriegers, kunnen niet tegen de waarheid en blijven vasthouden aan hun eigen gelijk.

Dit negatieve beeld beheerste ook de aflevering van 12 juli, over de mens als parasiet, je zou zeggen, een bij uitstek biologisch en ecologisch thema. Maar dat bleek niet uit de keuze van de deskundigen. Drie sprekers mochten aanschuiven, een filosofisch onderzoeker, Jasmijn Leeuwenkamp, een historicus, David van Reybrouck, schrijver van boeken over Congo en Indonesië en nu Denker der Nederlanden, en filosoof René ten Bos. De discussie begon met de vraag of de mens niet een roofdier was. Maar alle drie verwierpen al snel die hele radicale, en maar mijn mening uiterst negatieve opvatting, en gaven de voorkeur aan het begrip parasiet. De parasiet teert wel op zijn gastheer of gastvrouw, maar doodt die niet, want dat is niet in zijn voordeel. Het roofdier doet dat wel. Vervolgens ging het verder over de parasiet, je zou zeggen dat dan ook iets over de biologische en ecologische aspecten van die term gesproken werd, maar dat gebeurde niet. Integendeel, in feite werd ook de hele natuur als een groot parasitisme afgeschilderd. De filosoof Michel Serres had hier een dik boek over geschreven, volgens René ten Bos, overigens zonder veel referentie naar hedendaagse biologische en ecologische publicaties.

Wat mij uitzonderlijk ergerde, dat deze sprekers allerlei biologisch sprookjes te berde brachten, en er niemand aan tafel zat die die sprookjes kon ontmaskeren. Want als veel dieren, net als mensen parasieten zijn, hoe kan het dan dat die gastheren alsmaar door blijven leven? De natuur bestaat dan toch minstens uit twee dimensies: die van de parasieten en die van de gastheren. Maar mijn kritiek gaat verder. Het blijkt immers dat ondergronds er een heel speciaal uitwisselingssysteem van voedsel en water bestaat tussen micro-organismen, zoals tussen schimmels en bacteriën en wortels van planten. Hier is geen sprake van parasitisme maar van samenwerking en symbiose. Welke bodemecoloog men ook om informatie hierover vraagt, die zal beamen dat er in de natuur structureel samenwerking is, natuurlijk met wederzijds voordeel, maar zeker geen sprake is van structureel parasitisme.

Maar de discussie tijdens Filosofisch Kwintet kabbelde heerlijk door, en op het eind kwam de ommekeer. Want op de vraag van Arnon, of de deelnemers van elkaar geleerd hadden, zeiden ze allemaal ja. Ze beaamden allemaal dat er een gevoel van samenwerking was ontstaan, en dat daarom dit gesprek een vervolg moest krijgen, zoveel hadden ze er alle vier aan gehad. Dus plotseling waren deze vier geen parasieten meer maar samenwerkers?

Arnon Grunberg houdt niet van reflectie, want hoewel hij ook die conclusie van samenwerking volmondig beaamde, herhaalde hij vervolgens, kijkend naar de kijkers, toch weer opnieuw dat de mens een parasiet is. Daarmee gaf hij de discussie een enorme genadeklap. Zijn Filosofische Kwintet beging dus een filosofische doodzonde: de conclusie die ten slotte was bereikt, en die in tegenspraak was met de eerder ingenomen stelling, werd doodgezwegen, en alsof er geen discussie was geweest, kwebbelde Arnon Grunberg rustig weer over zijn eigen parti pris: de mens is een parasiet.

PS. Ik vind dit daarom zo belangrijk omdat een grote nadruk op de inherente destructieve eigenschappen van ‘de’ mens een excuus kan zijn om maar door te gaan met de destructie van de aarde.