De gemeentepolitiek wankelt

Die tot nadenken stemmende ontwikkelingen zijn niet nieuw. Minister Ollongren kondigde op 19 maart 2018 in een brief aan de Kamer maatregelen aan om de situatie te verbeteren. Tot dusverre is daar nog niet zo veel van terecht gekomen. De vraag is of Ollongren wel de vinger op de zere plek heeft weten te leggen. Of beter: zere plekken, want er zijn wel een paar meer problemen die tot een wankele lokale politiek leiden

Versnippering Om te beginnen is daar het virus van de versnippering. Toegegeven: in haar eerder aangehaalde brief wordt hieraan door Ollongren een enkele alinea gewijd, waarbij ze dan overigens niet verder komt dan te hopen op een gunstig effect van een eerder door de Kamer aangenomen wetswijziging die versnippering moet tegen gaan.

Vooralsnog heeft dit weinig veranderd. Vele gemeentes tellen tien of meer fracties met uitschieters naar 13 en in een enkel geval zelfs 15 (Zaanstad). Coalitievorming was in veel plaatsen dan ook een opgave van jewelste. Burgemeesters waarschuwden zelfs voor de onbestuurbaarheid van gemeentes. Niet zelden kwamen coalities geforceerd tot stand. Coalities die dan ook nog eens bestaan uit een groot aantal fracties, zoals in het eerder genoemde Zaanstad. Uiteindelijk kwam men daar tot een college, samengesteld uit liefst zeven fracties.

Garantie voor continuïteit kan natuurlijk nooit worden gegeven, maar dergelijke samenstellingen zijn wel erg kwetsbaar. Te meer daar, en daarmee komen we bij het tweede probleem, de bezetting van diverse fracties en colleges vaak aan professionaliteit nog wel wat te wensen over laat.

Politiek amateurisme De lokale politiek kent vooral amateurisme. Er zijn in 2018 736 nieuwe, voornamelijk onervaren wethouders aan de slag gegaan. Het is bekend dat het steeds moeilijker wordt om de burger voor het lokale politieke werk te doen interesseren.

Toenemende druk van buitenaf, waarbij ernstige bedreigingen inmiddels gemeengoed zijn, maken het er allemaal niet aantrekkelijker op. Het gevolg is dat er steeds meer mensen op de voorgrond treden die normaal gesproken geen eerste keus zouden zijn. Afgezien van het gemis aan kwaliteit heeft deze tweede garnituur vaak onvoldoende besef van de taken en verantwoordelijkheid die het politieke vak, ook op lokaal niveau met zich mee brengt. Daarnaast is de afgelopen jaren door taakverschuivingen van de landelijke naar de plaatselijke overheid die taak veel ingewikkelder geworden, waarmee we komen bij het derde hete hangijzer.

Decentralisatie De taken en verantwoordelijkheden die de voorbije tijd aan de lokale overheid zijn toebedeeld zijn niet misselijk en vragen om een behoorlijke dosis inzicht en deskundigheid. Die deskundigheid en een academisch denkniveau mag, met alle respect, zeker niet in alle gevallen worden verwacht. Vele nieuwkomers in de lokale politiek komen dan ook ongetwijfeld, eenmaal belast met allerhande vraagstukken, van een koude kermis thuis. Ze zullen moeten vaststellen dat ze de problematieken niet kunnen behappen. Haal dus verantwoordelijkheden die de lokale overheden in alle redelijkheid echt niet aan kunnen bij deze bestuurslaag weg.

Ollongren, denk na uw herstel, wat ik u van harte toewens, na over een hogere kiesdrempel, over professionaliteit op lokaal niveau en vooral over verlichting van taak en verantwoordelijkheid voor gemeenteraden en -besturen. Wellicht dat daarmee de belangstelling voor het lokale politieke werk weer wat zal toenemen en bovendien wat rust kan worden gebracht.