De gevaarlijke kiezer eist z’n gelijk

Dit proces heet normalisering. En we zien het nu in Nederland gebeuren.

In een ingezonden brief in De Telegraaf, waar anders, stelt een lezer voor om partijen die het kabinet "tegenwerken" te weren uit de Tweede Kamer, of op zijn minst hun invloed drastisch te beperken. Dat voorstel wordt gebracht - en gepubliceerd - als simpelweg een praktische oplossing om uit politieke impasses te geraken. Maar niets is minder waar. Wat je hier in werkelijkheid leest is een gevaarlijke verschuiving richting het abnormale en het is precies hoe democratieën sterven.

De schrijver van de brief lijkt oprecht gefrustreerd over politieke blokkades. Die frustratie is nog wel begrijpelijk. Maar de voorgestelde 'oplossing' ontkent het fundamentele principe waarop onze democratie rust: dat oppositie geen obstructie is, maar een essentieel onderdeel van het systeem. Wat de briefschrijver 'tegenwerken' noemt, heet in een democratie met een mooie Engelse term 'checks and balances'. Minderheidsbescherming. Kritisch toezicht. De mogelijkheid om te zeggen: wacht even, hebben we dit wel goed doordacht?

Wanneer we oppositiepartijen willen kaltstellen omdat ze "toch nooit meebesturen" of de grootste partij tegenwerken, creëren we een systeem waarin alleen de winnaar telt. Dat is geen democratie maar de tirannie van de meerderheid. En de geschiedenis leert ons keer op keer waar dat toe leidt. Let ook op de taal in deze brief. Oppositievoeren is een "spelletje", "dwarsliggen", een systeem dat "raar" is. Wat je hier leest is klassieke normaliseringsretoriek: eerst wordt de oppositie gedelegitimeerd, vervolgens wordt het huidige systeem als inefficiënt voorgesteld. Ten slotte wordt dit gepresenteerd als gezond verstand, want "voor veel kiezers is het een duidelijke boodschap". Daarbij wordt voor de zoveelste maal voorbijgegaan aan het feit dat de PVV bij de vorige verkiezingen weliswaar meer zetels behaalde dan de andere partijen, maar dat nog altijd een overgrote meerderheid van de kiezers níet op de PVV stemde. En dan hebben we het nog niet eens over een splinterpartij als BBB die alleen in het kabinet belandde om aan een Kamermeerderheid te geraken maar zetelgewijs helemaal nauwelijks een mandaat heeft.

De redenering van de briefschrijver is gevaarlijk omdat het onderbuikgereutel is dat als gezond verstand wordt gepresenteerd, als ‘wat er nu eenmaal moet gebeuren’. Ja, politieke besluiteloosheid frustreert. Ja, Kamermeerderheden vinden is complex. Maar de oplossing is niet om de boel dan maar autoritairder in te richten.

De geschiedenis van het fascisme laat zien hoe dit werkt. Er zijn voorbeelden te over. Van Mussolini’s Italië en Nazi-Duitsland, tot de PiS-kabinetten in Polen, Orbáns Hongarije en Amerika onder Trump: eerst wordt de oppositie weggezet als obstructief en 'tegen het volksbelang'. Vervolgens worden beperkingen op hun macht voorgesteld of ingevoerd als efficiënte maatregel. Vervolgens wordt de wil van de meerderheid verheven tot absolute autoriteit. Tot slot blijkt dat minderheden – politiek, etnisch, religieus – eigenlijk helemaal geen bescherming meer mogen hebben, want 'de meerderheid heeft gesproken'. Dit proces heet normalisering. En we zien het nu in Nederland gebeuren, in ingezonden brieven, op sociale media, in interviews met lijsttrekkers, in politieke debatten waar steeds extremere standpunten als 'gezond verstand' worden gepresenteerd.

De schrijver van de brief ziet het waarschijnlijk niet zo. Hij wil gewoon dat er ‘dingen gedaan worden’. Maar wat hij voorstelt, is het afschaffen van de fundamenten waarop onze vrijheid en onze democratie rust. Als we vandaag zeggen dat oppositiepartijen hun mond moeten houden, wie beschermt je dan nog wanneer jouw mening niet meer de populaire is? Wanneer jij degene bent die als hinderlijke tegenwerker wordt weggezet? De democratie is niet alleen bedoeld om efficiënt te zijn, maar ook om machtsmisbruik te voorkomen. Om minderheden te beschermen. Om ervoor te zorgen dat niemand de absolute macht heeft.

Juist in tijden van frustratie moeten we de democratische principes koesteren. Dit betekent niet dat we kritiekloos moeten zijn over ons politieke systeem. Er is volop ruimte voor debat over kiesstelsels, coalitievorming en politieke cultuur. Maar die verbeteringen moeten komen vanuit de wil de democratie te versterken, niet die te ondermijnen. Wanneer iemand voorstelt om de oppositie monddood te maken – wat nooit een ‘redelijk’ idee is – moeten alle alarmbellen beginnen te rinkelen. Dat is het moment waarop democratieën beginnen te eroderen.

Extreemrechts, fascistisch en/of autocratisch gedachtegoed staat nooit in één keer op de voorgrond. Het is een geleidelijk proces waarbij steeds extremere ideeën als 'gewoon logisch' worden gepresenteerd en waarbij kritiek en oppositie sabotage en verraad worden genoemd. We moeten deze processen herkennen als gevaarlijk en ondermijnend. En we moeten ons met alle macht verzetten tegen de verleidelijke eenvoud van autoritaire oplossingen. Een gezonde democratie vereist eeuwige waakzaamheid. En die begint bij het bestrijden van autoritaire neigingen die worden gepresenteerd als 'redelijke' voorstellen.