De gevaren van jazz, salsa, hiphop en andere wereldmuziek

Vroeger dacht ik dat cultuur het erfgoed was van de hele mensheid. Dat juist de beste kunstenaars uit alle disciplines zich lieten inspireren door hun collega’s in de hele wereld. Denk aan Nederlandse dichters die de haiku hebben omarmd of schilders als Picasso die al meer dan een eeuw geleden schatplichtig werden aan Afrikaanse kunst. Dat is een verschrikkelijke misvatting gebleken. Wat oogt als een blijk van de essentiële eenheid van de mensheid, is in werkelijkheid niet meer dan roof. Deze gedachte maakte al enige tijd opgeld in de Verenigde Staten, maar heeft nu uiteindelijk ook de meest verlichte geesten in Nederland bereikt. Beter laat dan nooit. Op het Kennisplatform Inclusief Samenleven legt Lisa Djasmadi uit hoe het werkelijk zit. Zij doet dat voornamelijk met voorbeelden uit de mode: blanke meisjes die zich Afro-Amerikaanse haardrachten toe-eigenen, Nederlandse textielfabrikanten die met uit Java gehaalde batikmotieven de West-Afrikaanse textielmarkt veroverden, allemaal geldmakerij, allemaal roof van culturele elementen voor het eigen gewin. Volgens Djasmani past grote terughoudendheid als men zich wil laten inspireren door andermans culturele tradities. Je bent zo over de grens. De site Asian Raisins neemt op dit gebied een radicaler standpunt in. De visies van Alyssa Lepage zijn ook niet mis. 

Een goed voorbeeld van zulke culturele toeëigening is Anne-Fay Kops, die volgens de NRC een zwarte moeder heeft maar een witte huid. Zij is dus blank maar heeft toch het zwarte en Afrikaanse deel van haar familieverleden gebruikt voor een voorstelling, zogenaamd om rekenschap te vragen voor het koloniale verleden. In een interview met NRC probeert zij zich te verdedigen tegen de golven kritiek die zij over zich heen kreeg omdat zij zich als witte vrouw de zwarte geschiedenis toeëigende. Het leidde zelfs tot verlies van vriendschappen. Zo komt boontje om zijn loontje. Nogmaals: vroeger dacht ik ook dat een voorstelling als die van Anne-Fay Kops een grote verrijking was maar nu weet ik beter. 

We moeten er allemaal ons steentje aan bijdragen de culturen op de wereld te zuiveren. Het is nog niet te laat om alles en iedereen uit te roken die zich met culturele toeëigening bezighoudt. Neem bijvoorbeeld de jazz, die zich nu al meer dan een eeuw straffeloos over de wereld verspreidt. Of de salsa. Of andere vormen van wereldmuziek. Of hiphop. Die zijn gebaseerd op culturele toeëigening. Destijds maakten Afro-Amerikanen zich meester van muziekinstrumenten en muziekstijlen uit Europa en mixten die met hun eigen ritmes. ‘t Waren aanvankelijk vooral militaire marsen die zij zich toeëigenden maar naarmate hun handigheid toenam, kwam er veel meer bij, zelfs symfonische muziek. In het Caribisch gebied kwamen op die manier rumba, merengue en andere stijlen tot stand plus de mix van dit alles, salsa. Zo eigende men zich Europese muziek en Europese instrumenten toe om er rijk mee te worden. En kijk nu eens: deze muzikale culturele toeëigening domineert thans de muziek in de grote delen van de wereld. Dit jatwerk heeft zelfs de oorspronkelijke Europese muziek en dans volkomen naar de achtergrond geduwd. Wie doet er in Nederland nog de hakketone en de klompendans? Kijk hoe Beyoncés outfits qua vorm, kleur en stijl, volledig van Parijse, Romeinse en Londense catwalks zijn getrokken.  

Culturele toeëigening overstemt al het oorspronkelijke met schrille kreten en heftige kleuren. Dan te bedenken dat ik me er ooit toe liet verleiden salsapassen te leren.

Het zal niet meevallen maar we moeten doorbijten en heel wat in de culturele vuilnisbak werpen. Een paar voorbeelden:

Dit kan echt niet meer:

Dit is helemaal erg:

Zó hoort het. Dit is zuiver. Dit is de toekomst:

Weg met de leugen dat de culturen op de wereld elkaar inspireren en verrijken. Voor de culturele eigenheid. We zijn nog net op tijd gewaarschuwd. 

Naschrift: Sommige mensen denken misschien dat de theoretici van de culturele toeëigening een nieuw tot nog toe onopgemerkt element van onderdrukking en ondermijning hebben ontdekt. Niets is minder waar. Zij vinden eerder een vroeger geconstrueerd wiel opnieuw uit, zij het met een variant. In de eerste helft van de vorige eeuw werd al uitvoerig gewaarschuwd tegen dit verschijnsel met vaak vergelijkbare argumenten. De analyse was echter deels anders: de toenmalige tegenstanders van culturele toeëigening meenden dat men er de eigen cultuur mee ondermijnde. De vruchten zijn echter hetzelfde: culturele apartheid. En om de vruchten gaat het. Voor de liefhebbers dit boeiende proefschrift: Ongewenschte muziek 

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.