De hel die Polare heette

De schokgolf die in 2014 door literair Nederland rolde ondervond ik aan den lijve toen ik trots mijn zesde boek had afgerond en op promotour kon. Een voortdenderende publiciteitsmachine bracht mij en collega-tekenaars op 1 december 2013 samen bij Scheltema-Polare aan het Koningsplein te Amsterdam voor een vrolijke signeersessie. Men had voor de feestelijke decemberdagen namelijk extra groot ingekocht, we lagen driedubbel in de schappen en… een maand later lagen onze boeken achter de rolluiken van een failliete boedel.

Op 18 februari 2014 liet mijn uitgever nog weten dat er nu “zo’n 1700 exx. zijn verkocht… We missen natuurlijk wel Polare, wat wij uiteraard bij alle titels merken.” Maar de grootste slag moest nog komen. (Ironisch genoeg koopt uiteindelijk de eigenaar van mijn eigen uitgever, Boudewijn Poelmann, grote man achter o.a. de Postcodeloterij, de vestiging Scheltema voor 457.500 euro uit het faillissement!).

Het boek dat men schreef over de opkomst en ondergang van de grootste boekhandelsketen die Nederland ooit had, is een verbijsterende achtbaanrit die op de omslag zeer veelzeggend wordt geïllustreerd door het ‘zaagblad’-logo van Polare dat zich genadeloos door een boek heen vreet (chapeau ontwerpstudio Jan de Boer!).

Als het boek verschijnt in het jaar van het faillissement is de financiële analyse van de ramp nog in volle gang maar dan duizelt het de argeloze lezer al van de fusies, overnames, b.v.-tjes schuiverij en met name: de cijfers en gi-gan-tische bedragen die daar mee gepaard gaan.

Illustratief is hoe in 2003 eigenaar Bertelsmann zijn bedrijf BertelsmannOnLine (BOL.com) voor “een miljoen of drie” verkoopt aan een Joint Venture van Duitse mediabedrijven. In 2009 gaan de aandelen voor 200 (!) miljoen euro over in handen van investeringsmaatschappij CYRTE.

Aanstichters van alle ellende zijn investeerders Paul Dumas en Maurits Regenboog die zich de ideale boekhandel voorstellen als een etalage waar uitgevers hun boeken, bij God’s gratie, mógen etaleren. Het liefst met een boekenvoorraad geheel in consignatie (volledig recht van retour), een betalingstermijn van 60 dagen, 2% extra inkoopkorting om de marketingkosten (!) af te dekken én de distributiekosten voor volledige rekening van de uitgevers.                                                                                    

Hoezo ‘Polare’?, ze hadden hun toko beter ‘Utopia’ kunnen noemen.                

Niet verwonderlijk dat je met dergelijke eisen niet ver komt en veel kwaad bloed zet. Hoe zou men dat moeten noemen? ‘Met-het-geld-van-anderen-winkeltje-spelen’? Het begrip ‘ondernemen’ heeft in elk geval een andere betekenis. Van enige bescheidenheid kan men Dumas in elk geval niet betichten als hij later in het proces zelfs éénzijdig betalingstermijnen opschuift (waar met dergelijke cijfers iedere dag telt!) met nog meer kwaad bloed tot gevolg.

Dumas en Regenboog zaten dus vooral ‘in zaken’ en misten de emotionele binding met het boekenvak. Terwijl de boekhandel wordt gedreven door Dames en Heren verschenen hier twee zakenmannen ten tonele en ging het ineens om samenvoegen, kosteneffectief maken en collectieven doorbreken. Zaken die haaks stonden op de mores van het boekenmétier.

Dat beide heren de markt volledig verkeerd hadden ingeschat ziet men bijvoorbeeld terug in de reactie van auteur Kluun op het feit dat bij het faillissement bleek dat roemruchte namen als Donner, Scheltema en Broese aan de bank waren ‘verpand’. In een emotioneel opiniestukje stelde hij: “Die namen behoren niet toe aan de bank. Die namen behoren toe aan de literatuur!”

De financiële constructies zijn dermate ingewikkeld (niet voor niets heeft men ruim 200 pagina’s nodig e.e.a. énigszins helder te krijgen voor de leek en voor de onvoorstelbare details leze men uiteraard dit boek zelve) dat vrijwel geen van de betrokkenen antwoord kan geven op de journalistenvraag naar wáár een bepaalde investering vandaan komt. Pas achteraf, uit een jaarverslag van begin 2013 van DSS-holding blijkt hoe de vork in de brutale steel zit.

“Procures (Dumas/Regenboog) heeft Selexyz gekocht van ABN Amro met geld dat geleend is van ABN Amro. De bank brengt de overnamesom vervolgens in mindering op de openstaande lening van Selexyz, en scheldt verder nog een onbekend deel van de schuld kwijt. ProCures neemt 4,3 miljoen oude schuld bij ABN Amro mee. Voor de bank biedt de overname een kans om het geld dat zij aan Selexyz geleend heeft ooit nog terug te krijgen”.

In het boek trekt men meerdere malen in twijfel of Dumas zelf wel eens een boek leest maar nu weten we dat zeker. En het ziet er naar uit dat Franz Kafka zijn favoriete auteur is, anders laten dergelijke constructies zich onmogelijk verklaren.

Maar misschien ook had hij de memoires van Wim Schouten gelezen en daarbij de verkeerde consequenties getrokken. De oud-directeur van uitgeverij De Bezige Bij legt daarin vingers op belangrijke pijnlijke plekken van het uitgeefvak en na een bezoek aan een van de grotere uitgevers van de U.S.A, Random House, schrijft hij: “In onze gesprekken werd de door mij uitentreuren verkondigde stelling bevestigd: van tien uitgegeven titels gaan er twee goed, vier matig en vier slecht. De vier matige, met hopelijk wat herdrukken, vormen de financiële basis. De twee hardlopers zijn er in eerste instantie voor om de stroppen van de in pakhuizen opgeslagen slechtlopers op te vangen. De meeste uitgevers in de jaren tachtig mochten willen, dat deze desondanks gunstige verhouding nog bestond. De hoogte van de oplaag van de bestsellers is gelukkig wel aanzienlijk gestegen." (Schouten schreef dit ontluisterende boek over zijn veertigjarige carrière, de boekenclubs, ramsjhandel en overnames in de boekenwereld eind tachtiger jaren.)                                                               

De ontnuchterende waarheid is dat ook een uitgeverij uiteindelijk gewoon handel drijft, en bedrukt papier levert meer op dan leeg papier. Dat het uitgeef- en het boekenvak in elkaars verlengde liggen moge duidelijk zijn. Dat zij dezelfde belangen zouden dienen is echter een grote misvatting.

Dumas likte nog lang zijn imago-schade-wonden maar, gezien de ronkende tekst op zijn N2-Enterprise site, is de entrepeneursgeest nog altijd niet terug in de fles:

“N2-Enterprise does not shy away from a real challenge. After all it has the expertise to exhaust all avenues that may revitalize a business. Even the slightest opportunity to recovery followed by growth will surface from the analysis executed. So whether it involves a company in distress or one that needs reinventing and/or recapitalizing as a result of a game changing market entrant, N2-Enterprise is well positioned to help provide the answer”.

Als dat maar goed gaat.