De Koerden trekken altijd aan het kortste eind

Wel eens van de Ayyubiden gehoord? Dat was een dynastie van Koerdische sultans die tussen pakweg 1170 en 1260 grote delen van het Midden-Oosten beheerste, Irak en Egypte incluis. De beroemdste vorst uit dit geslacht was Saladin, die U in de cultfilm The Kingdom of Heaven hebt zien spelen door Ghassan Massoud.

Saladin – in het echt Ṣalāḥ ad-Dīn Yūsuf ibn Ayyūb – is zo ongeveer de enige moslim die in de westerse traditie een heldenstatus heeft gekregen. Hij was de grote tegenstander van de deelnemers aan de Derde Kruistocht onder wie de Engelse koning Richard Leeuwenhart en hij stond bekend om zijn ridderlijke strijdwijze. Zo was hij voor zijn tijd tamelijk mild. Nadat hij Jeruzalem voor de moslims heroverd had, liet Saladin enkele duizenden inwoners die te arm waren om een losgeld te betalen vrij in plaats van ze op de slavenmarkt te verkopen. Ook stuurde hij eens zijn lijfarts naar zijn grote vijand Richard Leeuwenhart toen deze ernstig ziek te bed lag. Die kruistochten zijn overigens maar een klein onderdeel van Saladins militaire expedities.

Terzijde: Turkse geschiedvervalsers zullen volhouden dat Saladin tot hun volk behoorde, maar het was toch echt een Koerd.

Strijdsters in sexy battle dress Het sultanaat van de Ayubbiden moest het rond 1260 afleggen tegen de Mongolen en het zou tot in de eenentwintigste eeuw duren voor westerlingen weer massaal echte moslimhelden en vooral -heldinnen zouden omarmen. Ditmaal een collectief: de YPG of Volksbeschermingseenheden in Noord-Syrië, die nu door Trump aan hun Turkse doodsvijanden zijn uitgeleverd.

Vaak zie je ook de term SDF, Syrian Defence Forces. Dat is een coalitie van vooral etnische strijdgroepen waarin de YPG de hoofdrol speelt. Het betreft een voornamelijk Koerdisch leger, dat met video´s van ongesluierde strijdsters in sexy battle dress de harten van de westerlingen veroverde, ook van het soort dat weinig op heeft met moslims en de grenzen het liefst voor hen sluit. Het was immers hartverheffend om te zien hoe een leger met zulke prachtmeisjes de misogyne kalief van katoen gaf.

De YPG kreeg dan ook alle steun van de Verenigde Staten. Dat was heel bijzonder want de volksverdedigingseenheden ontlenen hun ideologie aan Abdullah Öcalan, de leider van de PKK, die al meer dan tien jaar in een Turkse gevangenis zit maar van daaruit wel met de buitenwereld kan communiceren.

Aanvankelijk was Öcalan een tamelijk zuivere marxist-leninist met bijbehorende paranoia maar sindsdien heeft hij zijn ideologie aangepast. Tegenwoordig predikt Öcalan een utopische staat waarin kleine gemeenschappen zichzelf besturen. Alle bezit is gezamenlijk eigendom. Dit heet democratisch confederalisme.

Öcalan is bij dit alles zeer schatplichtig aan de in 2006 overleden Amerikaanse denker Murray Bookchin, wiens belangrijkste boek is the Ecology of Freedom. Het doet allemaal een beetje denken aan de revolutionaire comités op Cuba, die daar zogenaamd de basis vormen van de directe democratie maar in feite controleorganen zijn van de partij. Het is wellicht een beetje prematuur om te denken dat daar in Noord-Syrië de eerste grondslagen werden gelegd voor een ecologisch paradijs.

Dertig tot veertig miljoen zielen Hoe dan ook, behalve nu en in de tijd van de Ayyubiden leefden de Koerden in de schaduw van de geschiedenis. Het is een groot volk van dertig tot misschien wel veertig miljoen zielen dat tegenwoordig aanzienlijke minderheden vormt in Turkije, Syrië, Irak en Iran. De regeringen van die landen hebben er weinig belang bij hun aantallen Koerden precies te tellen. Vandaar die schatting. O ja, er wonen er 70.000 in Nederland van wie een groot aantal in Den Haag.

In de eeuwen van het Ottomaanse Rijk, dat zich in zijn grootste omvang uitstrekte van Boedapest tot aan de huidige Turks-Iranese grens viel het allemaal nog wel mee. De sultans in Istanboel lieten hun onderdanen over het algemeen hun eigen leven leiden zolang ze zijn oppergezag maar niet aantastten. Taal, gewoontes en godsdienst – de Koerden waren wat dat betreft nogal pluriform – bleven onaangetast. In de praktijk werden ze geregeerd door aristocratische families uit eigen kring.

Westers nationalisme Daar kwam met de tweede helft van de negentiende eeuw verandering in toen men in het Midden-Oosten kennis maakte met westers nationalisme. Dit streefde een wereld na van vrije volkeren, elk met hun eigen staat. Zo kregen westers beïnvloede Koerden aspiraties om een onafhankelijk Koerdistan te vormen, los van het Ottomaanse Rijk en Iran.

Omgekeerd probeerde het Ottomaanse Rijk in zijn nadagen de Turkse taal en cultuur aan alle onderdanen op te leggen, wat veel kwaad bloed zette. Deze assimilatiepolitiek met het bijbehorend wantrouwen jegens minderheden die zichzelf wilden blijven, is een belangrijke oorzaak voor de Armeense genocide, waaraan Koerdische milities overigens volop mee deden.

Genocidaal geweld Onder Kemal Atatürk, de schepper van het moderne Turkije werd de assimilatiedwang verscherpt doorgevoerd. Hij verbood het Koerdisch in de openbare ruimte. Het onderwijs werd uitsluitend Turkstalig. Het legde de seculiere normen en waarden van Atatürk en de zijnen dwingend op aan de leerlingen. Opstanden sloeg de vader aller Turken neer met genocidaal geweld. Sindsdien is Turks Koerdistan een opstandig gebied waar het ondergronds gewapend verzet zich niet laat uitroeien, in het bijzonder niet dat van de door Öcalan groot gemaakte PKK.

Irak, Syrië en Iran – dat van de sjahs én van de ayatollahs – probeerden de Koerden aan de meerderheidscultuur te assimileren. Saddam Hoessein gebruikte gifgas om ze in het gareel te dwingen nadat zich in hun kringen een grote guerrillabeweging had gevormd, de Pesh Merga.

Het Koerdische verzet is altijd verdeeld geweest. Zo moet de autonome Koerdische regering, die zich na de Eerste Golfoorlog in Noord-Irak kon vormen weinig hebben van de Syrische broeders. Dominant is daar de Koerdische Democratische Partij, in feite een instrument in handen van de aristocratische familie Barzani met bondgenoten. De KDP werkt nogal tegen heug en meug samen met de andere grote partij de Patriottische Unie van Koerdistan, die een beetje sociaaldemocratisch aandoet. Overigens beheersen ze allebei een eigen deel van Iraaks Koerdistan. Er zijn veel klachten over corruptie in het bestuur.

Over de grens met Iran worden de Koerden daar zeer kort gehouden. Ayatollah Khomeiny heeft destijds gezegd dat etnische minderheden een aan de islam vijandig concept vormen.

In Turkije hebben ondanks alle onderdrukking en het continue geweld door het Turkse leger toch de nodige Koerden op Erdogan gestemd omdat ze hun islamitische identiteit belangrijker vinden dan hun Koerdische.

Denk dus niet dat de Koerden als een man achter de YPG staan, nu ze het Turkse leger achter zich aan hebben. Ze zijn zo verdeeld als wat en de verschillende facties binnen het verhoopte Koerdistan worden allemaal ingezet in het ondoorgrondelijke krachtenspel van het door oorlog verscheurde Midden-Oosten.

Ook dat is al zeker een eeuw een constante in hun geschiedenis. Tijdens de eerste wereldoorlog beloofde Engeland de vrijheid van de Koerden te beschermen als ze in opstand kwamen tegen het Ottomaanse Rijk. Koerdische leiders laten zich steeds maar weer in ruil voor schone beloftes door machthebbers van buiten paaien om vervolgens keihard in de steek te worden gelaten. De YPG zijn de laatsten om dit te ervaren.