March for Science? Eerder Mars tegen de Zelfoverschatting

Op 22 april liepen wereldwijd tienduizenden mensen mee in de  march for science. Borden en spandoeken met smakelijke leuzen als ‘ Science gives me a hadron’  en ‘ no science, no beer’   werden door de vrolijke menigte de lucht in gestoken. Een protestmars om feiten te beschermen tegen mannen (het zijn toch weer voornamelijk mannen) met veel zelfvertrouwen en weinig verstand. Het is helaas nodig in 2017. Een mooie gelegenheid om het  Dunning-Kruger effect  nog maar eens onder de aandacht te brengen.

Vol zelfvertrouwen stapte McArthur Wheeler in 1995 zonder enige vermomming een bank in Pittsburgh binnen. Hij keek lachend de beveiligingscamera in om vervolgens de kassière met een wapen te bedreigen en een som geld buit te maken.

Diezelfde dag nog werd Wheeler gearresteerd door een team agenten dat lachend de beveiligingsbeelden had teruggekeken. De amateurboef reageerde verbaasd: ‘ik had mijn gezicht toch ingesmeerd met citroensap?’. De arme man dacht dat zijn gezicht onzichtbaar zou zijn als hij er citroensap op zou smeren, aangezien dit goedje ook kan dienen als onzichtbare inkt.

Dit opmerkelijke voorval is een prachtig voorbeeld van wat binnen de psychologie ‘zelfoverschatting’ wordt genoemd. We hebben allemaal wel die ene vriend die flink zeker is van zijn kennen en kunnen, terwijl hij totaal niet weet waar hij over praat.

Dit principe inspireerde de psychologen David Dunning en Justin Kruger om eens een onderzoekje op te zetten. Een flinke lading psychologiestudenten werd uitgenodigd om deel te nemen aan een aantal testjes. Allereerst werd gekeken hoe goed de deelnemers scoorden op de categorieën logica, humor en grammatica. Vervolgens kregen de proefpersonen hun resultaten terug en werd hen gevraagd hoe zij dachten dat hun score zich verhield tot de rest van de deelnemers.

De mensen die goed scoorden op de tests bleken goed in staat om hun positie ten opzichte van de anderen in te schatten. Echter bleken de incompetente deelnemers hun kunnen flink te overschatten: zij rekenden zichzelf tot de beste 40 procent, terwijl hun scores onderaan bij de slechtste 10 procent bungelden.

Dit principe staat nu bekend als het Dunning-Kruger effect: ‘mensen met weinig verstand van zaken over een onderwerp hebben de neiging om hun kennis flink te overschatten.’ Uit vervolgstudies blijkt ook het omgekeerde effect: mensen die zeer capabel zijn op een bepaald terrein hebben juist de neiging hun kunnen te onderschatten. Omdat bepaalde taken voor hen juist zo gemakkelijk lijken, krijgen ze het idee dat het voor anderen ook wel gemakkelijk zal zijn en dat er van expertise dus geen sprake is.

Het is een psychologisch fenomeen dat net zo interessant is, als dat het ernstig is. Of het nu gaat om je incompetente schoonvader die al klussend je badkamer naar de pepernoten helpt, of een megalomane president van Amerika:

“One of the painful things about our time is that those who feel certainty are stupid, and those with any imagination and understanding are filled with doubt and indecision.”  – Bertrand Russell

Foto: CC Gage Skidmore